Phân bón (PB) là mặt hàng thiết yếu của ngành nông nghiệp, mỗi năm nông dân Việt Nam phải bỏ ra hàng ngàn tỷ đồng để mua.
Mặc dù pháp luật về sản xuất kinh doanh PB ngày càng chặt chẽ hơn, tuy nhiên hiện vẫn còn nhiều kẽ hở khiến tình hình sản xuất kinh doanh PB vẫn còn bát nháo. Nhiều ngày thâm nhập, tìm hiểu thị trường PB ở các tỉnh Tây Nguyên, Đông Nam bộ, PV NNVN đã thu thập được nhiều tài liệu cho thấy hàng loạt các DN sai phạm về chất lượng, mẫu mã... và chuyện thanh tra “ngại” công bố kết luận cho báo chí.
Đủ kiểu sai phạm
Theo tài liệu điều tra của NNVN, thời gian gần đây các cơ quan chức năng tiến hành kiểm tra hàng loạt các Cty phân bón và phát hiện công ty lớn bé đều vi phạm về chất lượng, bao bì… để đánh lừa nông dân.
Lâu nay nông dân vốn xem sản phẩm phân bón của Cty phân bón Baconco (Ba con cò) - có trụ sở và nhà máy ở KCN Phú Mỹ 1, huyện Tân Thành, Bà Rịa - Vũng Tàu và Văn phòng liên lạc ở đường Nguyễn Huệ, quận 1, TP.HCM là chất lượng vì đây là một DN lớn. Ngoài ra, sản phẩm của DN này còn được quảng cáo khá “kêu” - đã tốt nay còn tốt hơn. Thế nhưng, tài liệu của chúng tôi cho thấy, Sở NN-PTNT Đồng Nai đã trình UBND tỉnh ra quyết định xử phạt 55 triệu Cty Phân bón Baconco vì sản phẩm kém chất lượng. Theo đó, ngày 9/9/2011 UBND tỉnh Đồng Nai đã ra quyết định số 2255/QĐ-UBND xử phạt Cty PB Baconco số tiền 55 triệu đồng do sản phẩm phân bón NPK 15-15-15S kém chất lượng.
Tương tự, cơ quan chức năng Đồng Nai cũng phát hiện Cty TNHH sinh học HPH (đường Hà Huy Giáp, phường Thạnh Xuân, Q.12 - TP.HCM) sản xuất phân bón lá nhưng chưa được đưa vào Danh mục phân bón. Tại thời điểm kiểm tra cơ quan chức năng phát hiện 15 chai phân bón lá HP-777 (50ml/chai) vi phạm và Sở NN-PTNT cũng đề nghị UBND tỉnh Đồng Nai xử phạt 25 triệu đồng.
Chúng tôi về Lâm Đồng, nơi rất nhiều nông dân trồng cây công nghiệp (chè, cà phê, tiêu…) và hoa màu (chủ yếu ở Đà Lạt và Di Linh, Bảo Lộc) hàng năm phải bón một lượng lớn phân bón. Ông Trần Văn Dũng (ngụ thôn 4, xã Lộc Nam, Bảo Lâm) cho biết, nhà tui có 3 ha cà phê, mấy năm nay quá mệt mỏi vì gặp phải PB bón xong cây trồng… y như cũ. Theo ông Dũng, hàng trăm hộ dân nơi đây đều trồng cà phê, một năm bón hàng trăm tấn phân. Thế nhưng do PB quá nhiều, thật giả lẫn lộn nên không biết đường nào mà lần. Chính vì thế, bà con bảo: dùng phân bón bây giờ như đánh đố, hên thì gặp phân tốt, xui thì đành phải chịu.
Thị trường PB chẳng khác nào “ma trận” khiến nông dân không biết đường nào mà lần
Theo tài liệu của NNVN, trong năm 2011 Chi cục QLTT tỉnh Lâm Đồng đã tiến hành kiểm tra 190 vụ về kinh doanh sản xuất PB. Thật bất ngờ có tới 162/190 vụ vi phạm. Theo đó, cơ quan này đã xử phạt hành chính gần 320 triệu đồng. Đáng nói trong 162 vụ vi phạm thì có tới 144 vụ vi phạm về nhãn hàng. Tìm hiểu của PV, những sai phạm về nhãn mác của các công ty chủ yếu nhập nhèm, lách luật để đánh lừa nông dân.
Tương tự, khi về đại lý phân bón T.H (ở Thanh Hòa, huyện Bù Đốp, Bình Phước), chúng tôi thấy khá nhiều loại phân bón bày bán. Tuy nhiên, qua tìm hiểu, phát hiện “Phân gà xử lý” của Cty TNHH Thiên Ngưu (ấp 4, xã Phạm Văn Hai, Bình Chánh, TP.HCM) là không có trong danh mục cho phép của Bộ NN-PTNT. Nhìn kỹ trên bao bì chúng tôi thấy ghi dòng chữ nhỏ xíu “Phân trung vi lượng bón rễ”. Hỏi: Tại sao phân trung vi lượng bón rễ lại ghi thêm dòng chữ to chình ình là Phân gà xử lý? Đại diện Cty Thiên Ngưu thừa nhận: “Đây chỉ là một hình thức “lách luật” mà thôi". Vấn đề này, chúng tôi trao đổi với ông L, một chuyên gia về PB hữu cơ, ông huỵch toẹt: “Rõ ràng đó là kiểu… lách luật để qua mặt cơ quan chức năng quản lý rồi. Mặc dù đó là phân hữu cơ (phân gà xử lý) nhưng chỉ cần ghi 1 dòng “phân trung vi lượng” trên bao bì là chủ hãng PB này đã bỏ qua hàng loạt quy định của pháp luật như đăng ký khảo nghiệm, đăng ký danh mục…”.
Nói về tác hại của việc này, ông L nhận định “khi mà DN đã biết lách luật thì ai dám chắc họ không “lách” chất lượng để kiếm lời?”. Đưa bao bì “Phân trung vi lượng bón rễ” của Cty Thiên Ngưu cho ông L xem, ông nói thẳng: Tại sao phân trung vi lượng lại không ghi rõ thành phần trung lượng là cái gì? tỷ lệ bao nhiêu? Vi lượng tỷ lệ thế nào…? Còn nếu mà là Phân gà xử lý thì thành phần hữu cơ phải trên 20%, chứ trong sản phẩm này ghi 9% là không đúng...
Tài liệu của NNVN cũng cho thấy, cơ quan chức năng vừa phát hiện Cửa hàng VTNN Nhung Luân (xã Ka Đô, huyện Đơn Dương, Lâm Đồng) kinh doanh phân bón NPK 16-16-8-1,3S và NPK 20-20-15+TE của Cty TNHH Thiên Phú Nông (huyện Củ Chi, TP.HCM) bị kém chất lượng.
Trong quá trình tìm hiểu về tình hình SX-KDPB NNVN tiếp tục phát hiện dấu hiệu không ít DNPB và các đại lý bán hàng “bắt tay” để gian dối nông dân. Chủ đại lý T (Bảo Lâm, Lâm Đồng) thừa nhận: Nếu các DN sản xuất PB tăng giá mà không báo trước 3-4 ngày là tui… nghỉ chơi ngay! Tức là tui không thèm bán phân cho họ nữa – ông T nói. Vì sao vậy? Bởi vì nếu tăng giá mà biết trước tui sẽ nhập hàng về chờ giá lên thì bán. Đại lý của tui lớn như vầy, bán cả chục loại PB, ông nào mà bị tui “tẩy chay” thì ngán lắm, doanh thu giảm ngay – ông T hí hửng khoe. Xác minh thông tin của ông T bằng việc hỏi khéo nhiều đại lý khác khiến chúng tôi không khỏi giật mình vì không ít DN phân bón ưu ái hết lòng cho đại lý để họ “ca ngợi” PB của mình khi nông dân tới mua…
Chính vì vậy, một chủ đại lý PB quy mô khá ở Lâm Đồng thừa nhận, chỉ cần giá PB tăng một lần cũng kiếm được cả trăm triệu, một năm tăng vài lần coi như sống khoẻ. Ông T còn khoe: một số DN ngoài khoản thông báo trước tăng giá, và nhiều hậu mãi như bán hàng “mua 10 tấn, tặng 1 tấn, mua 20 tấn tặng 2,5 tấn…”. Như vậy, bán 10 tấn phân bón (khoảng 130 triệu) thì đại lý đã được 13 triệu chưa kể 1 tấn phân bón đại lý bán ra cũng bỏ túi từ vài trăm ngàn tới cả triệu đồng (tùy thời điểm có sốt PB hay không). Cũng theo một số đại lý, không ít Cty PB “cò con” hào phóng chiết khấu với tỷ lệ “khủng” để đại lý nhận bán hàng; đồng thời mỗi năm “hỗ trợ” từ vài chục triệu đến cả trăm triệu nếu đại lý nào bán doanh số cao… Điều này lý giải vì sao các đại lý phân bón luôn là những đại gia còn bà con nông dân thì méo mặt nếu vớ phải phân bón rởm, kém chất lượng. (Còn nữa)
