Vỏ công ty, ruột Xuân Đỉnh

Tết Quý Tỵ 2013 đã cận kề nhưng những người làm mứt ở Xuân Đỉnh (Từ Liêm, Hà Nội) lại tỏ ra không chút mặn mà. Cảnh nhà nhà đỏ lửa nấu đường làm mứt mỗi khi Tết đến, xuân về chỉ còn trong kí ức người dân nơi đây.

>> Hàng mã nước rút

Nguy cơ mai một

Đi dọc con đường liên xã Xuân Đỉnh, chúng tôi vẫn thấy mứt Tết, bánh kẹo với đủ mọi chủng loại được bày bán nhan nhản. Nhưng căng mắt để tìm mới thấy được một vài hộp mứt Tết nhãn hiệu truyền thống của Xuân Đỉnh. Thay vào đó là sản phẩm của rất nhiều thương hiệu lớn như Hữu Nghị, Bibica hay Kinh Đô… Sự vắng vẻ, đìu hiu của một làng nghề mứt Tết cổ truyền ở Hà Nội khiến chúng tôi không khỏi ngỡ ngàng.

Theo ông Dương Văn Tân, Trưởng ban Văn hóa - Thông tin xã Xuân Đỉnh, trước những năm 2000, cả xã có gần 150 hộ tham gia làm mứt Tết. Tuy nhiên, đến năm nay, con số này chỉ còn dưới 10 hộ. Công nghệ làm mứt Tết ở đây hoàn được khép từ khâu sản xuất, dán nhãn mác rồi tiêu thụ sản phẩm.

Trong sự phát triển của nền kinh tế thị trường, một làng nghề làm mứt truyền thống không thể cạnh tranh được những thương hiệu đã có tên tuổi. Từ trước đến nay, người tiêu dùng đa số tin vào quảng cáo nhiều hơn là trực tiếp sử dụng sản phẩm. “Trên ti vi cứ quảng cáo ầm ầm như thế, người dân sẽ chọn sản phẩm mang thương hiệu chứ hàng truyền thống thì ít người quan tâm lắm”, ông Tân chia sẻ. 

Chưa gây dựng được thương hiệu, làng nghề lại phát triển manh mún, điều kiện vệ sinh an toàn thực phẩm chưa đảm bảo cũng là một nguyên nhân dẫn tới việc mai một của làng nghề. Làng nghề gần như đã biến mất nhưng sự quan tâm của các cấp chính quyền từ xã tới huyện vẫn hết sức hời hợt.

Trong suốt 10 năm qua, chính quyền địa phương chưa sát sao trong công tác chỉ đạo, hướng dẫn người dân bảo tồn và phát triển thương hiệu. Năm 2002, một số hộ làm mứt trong xã tự đứng lên thành lập “Hiệp hội mứt Tết truyền thống Xuân Đỉnh”. Lúc đó, chính quyền xã Xuân Đỉnh đã đề xuất UBND huyện xin khoảng 2 ha đất để xây dựng trụ sở hiệp hội, quy hoạch làng nghề. Tuy nhiên đề xuất này bị gạt đi với lí do quỹ đất đã hết.

Không có đất quy hoạch, người dân vẫn SX theo kiểu tự phát, không đảm bảo vệ sinh, môi trường bị ảnh hưởng. Vì vậy, việc hiệp hội ra đời cũng không giúp gì được người dân trong việc bảo tồn làng nghề. Và chỉ vài năm sau, hiệp hội tan rã trước sự bất lực của chính quyền địa phương.

Chúng tôi tìm gặp ông Đỗ Văn Lực, nguyên Phó chủ tịch Hiệp hội mứt Tết truyền thống Xuân Đỉnh. Chưa kịp hỏi gì, ông đã thở dài ngao ngán: “Làm gì còn ai làm mà gọi là làng nghề truyền thống nữa, khéo năm sau nhà tôi cũng nghỉ làm mất thôi”. Ông Lực là một trong những hộ làm mứt lâu đời và vẫn tồn tại cho đến ngày nay. Công nghệ làm mứt của gia đình ông đã được hiện đại hóa với nhiều loại máy móc. Sau khi hiệp hội tan rã, các hộ làm mứt lại tiếp tục tự “bơi” trong sự canh tranh khốc liệt của nền kinh tế thị trường.

"Hồn Trương Ba, da hàng thịt"

Nhưng ở làng mứt Tết Xuân Đỉnh tồn tại một nghịch lí đó là, người dân vẫn nhận đơn đặt hàng làm mứt của các hãng bánh kẹo đang khiến làng nghề biến mất. Bà H, chủ cửa hàng mứt Tết Hồng Hạnh cho biết, từ nhiều năm nay, các công ty bánh kẹo lớn  vẫn "móc ngoặc" với người dân để làm ăn.

Theo đó, nguyên liệu SX được các công ty cấp cho người dân để chế biến. Thành phẩm được đóng gói nhãn mác những công ty kể trên để tung ra thị trường. Có nghĩa là "vỏ công ty" nhưng lại là "ruột Xuân Đỉnh", người làm mứt truyền thống tự tạo ra sức ép cho mình.

Từ khi việc “vỏ công ty, ruột Xuân Đỉnh” diễn ra, giá mứt Xuân Đỉnh tụt xuống còn một nửa. “Cùng số mứt ấy, sau khi cho vào vỏ của các công ty sẽ bán được 30.000 đồng. Nhưng nếu dán mác Xuân Đỉnh thì giá chỉ còn 15.000 đồng”, bà H cho biết thêm. Đã 3 năm nay, bà H đã không còn làm mứt mà chỉ đi nhập của anh em về để bán.

Anh Tuấn, chủ một hộ làm mứt nhưng đã bỏ nghề được mấy năm nhớ lại, trước đây mỗi dịp gần Tết là cả làng lại đỏ lửa thâu đêm nấu đường, mọi người treo lồng đèn khắp ngõ xóm để đón Tết. “Nhưng giờ mứt truyền thống mất giá, tiền thuê nhân công quá cao, gia đình tôi đã bỏ nghề rồi”, anh Tuấn ngậm ngùi.

Trong cuộc trò chuyện giữa chúng tôi và ông Lực, ông buột miệng cho biết, năm nay nhà ông vẫn nhận đơn đặt hàng làm mứt cho một số công ty lớn. Tôi hỏi công ty đó là công ty nào thì ông không nói gì thêm.