Yên Bái vẫn tự hào là vùng chè lớn thứ hai cả nước, sản lượng gần 100 ngàn tấn. Nhưng chất lượng chè thì luôn đứng cuối bảng. Đó là hệ quả của sự phát triển nóng, cho ra đời ồ ạt nhiều cơ sở chế biến, mất cân đối giữa vùng nguyên liệu và NM.
Tỉnh Yên Bái hiện có 12.034,7 ha chè, trong đó có 11.093,1 ha chè kinh doanh, tổng sản lượng chè búp tươi SX kinh doanh năm 2009 theo thống kê của các DN chế biến là 80.800 tấn. Nếu tính cả số lượng chè bán ra ngoài thì sản lượng chè búp tươi của Yên Bái không dưới 100 ngàn tấn. Khối các DN thuộc TCty Chè Việt Nam thu mua và chế là 13.213 tấn, bằng 16,5%, khối DN địa phương thu mua, chế biến là 7.695 tấn bằng 9,5%, các Cty TNHH, DNTN thu mua, chế biến 37.610 tấn, bằng 46,5%, khối các HTX, chế biến tại hộ là 22.282 tấn, bằng 27,5%. Tổng giá trị sản phẩm qua chế biến đạt trên 400 tỷ đồng.
Cứ nhìn vào những con số đó đủ thấy sản phẩm chè chế biến tập trung vào các Cty TNHH, DNTN, HTX và các hộ gia đình, còn các DNNN thì chiếm rất nhỏ. Sự bung ra của các DNTN trong những năm qua là cần thiết để chống lại sự “độc quyền” của những DNNN trong việc định giá thu mua, bóp hầu bóp cổ người trồng chè. Thống kê chưa đầy đủ, hiện nay Yên Bái có 94 cơ sở chế biến, tổng công suất đạt 960 tấn/ngày, gần gấp 3 lần khả năng cung cấp nguyên liệu. Huyện Văn Chấn có 40 cơ sở chế biến, công suất gần 300 tấn/ngày, gấp 2,5 lần nguyên liệu. Sự phát triển quá nóng các cơ sở chế biến mà không có sự cân đối giữa vùng nguyên liệu dẫn tới việc tranh mua, tranh bán khốc liệt.
Để có nguyên liệu chế biến, khi có thị trường các DN đua nhau nâng giá, mua hổ lốn các loại chè, kể cả chè cắt bằng liềm cuộng dài cả gang tay. Khi không có thị trường thì cùng nhau hạ giá, không mấy DN chú ý tới vùng nguyên liệu và người trồng chè. Kiểu làm ăn chộp giật, kinh doanh trên ngọn cây chè đã ngự trị trong ngành SX chè ở Yên Bái từ nhiều năm nay, khiến cho chất lượng sản phẩm chè quá kém. Không ít lô hàng chè XK của Yên Bái đã bị khách hàng trả lại, thiệt hại nhiều tỷ đồng.
Góp phần làm chất lượng chè Yên Bái kém như hiện nay, là các đầu mối XK kể cả TCty Chè Việt Nam, Cty TNHH Thế Hệ Mới…những “đại gia” XK chè vẫn bằng lòng mua chè chất lượng thấp ở Yên Bái để đấu trộn với chè chất lượng cao trước khi XK. Các DN chè Yên Bái buộc phải nâng cao chất lượng khi tất cả các khách hàng từ chối. Như vậy, yếu tố khách quan ấy vẫn giúp cho chè chất lượng kém của Yên Bái còn đất sống.
Sản phẩm chè của Yên Bái chủ yếu là chè đen, giá trị thấp. Biết vậy nhưng không mấy DN chịu đổi mới công nghệ chế biến, do thiếu vốn và thị trường chè đen vẫn còn, nhất là SX ra loại chè chất lượng thấp vẫn có lãi nên DN không chịu “lột xác”. Ông Nông Toàn Thắng- GĐ Cty TNHH Phương Tuấn cho biết: Giá bán chè OP được 30 triệu đồng/tấn. So với loại chè CTC, giá trung bình có thấp hơn, nhưng làm loại chè đen này vẫn dễ làm, loại chè CTC không mấy người làm được đâu…Còn ông Trần Văn Công GĐ DN Hoa Hồng chẳng cần giấu giếm: Chè của chúng tôi vẫn bán được, tuy lãi ít như chắc ăn. Nếu thay đổi công nghệ chế biến chả biết thị trường ở đâu, nên chẳng dại gì…
Từ nhiều năm nay tỉnh Yên Bái vẫn loay hoay trong vòng luẩn quẩn: Làm thế nào để nâng cao chất lượng sản phẩm chè. Ông Nguyễn Văn Bình- Phó Chủ tịch UBND tỉnh Yên Bái quá ngạc nhiên từ 68 cơ sở chế biến chè nay đã có 94 cơ sở chế biến: Tăng gần 30 cơ sở chế biến, UBND tỉnh không ký xây dựng các cơ sở mới rồi, việc này chỉ có huyện thôi. Nhiều năm trước, tỉnh Yên Bái nêu quyết tâm đóng cửa các cơ sở chế biến vi phạm ATVSTP, nhưng cuối cùng “quyết tâm” ấy chỉ dừng lại trên hội trường. Ông Đoàn Kim Thành- PGĐ Sở NN-PTNT thì quả quyết: Muốn nâng chất lượng chè Yên Bái điều đáng bàn nhất hiện nay là nhà máy phải gắn với vùng nguyên liệu.
