Chuyện ở làng một giỗ

Hàng trăm người dân đã bị giết hại, làng mạc bị đốt phá sạch trơn. Vụ thảm sát này được thực hiện tại thôn Quán Trang.

Đài tưởng niệm Quán Trang, một trong những bằng chứng tố cáo vụ thảm sát kinh hoàng với người dân vô tội

“Cái gai” trong mắt

Trong thời kỳ xâm lược và đô hộ của thực dân Pháp tại Việt Nam, ở Miền Bắc, ngoài Hà Nội thì Hải Phòng được người Pháp coi là vị trí chiến lược. Ngoài vị trí kinh tế thì đây còn đóng vai trò quan trọng về quân sự của thực dân và quân đội Pháp.

Vì có vị trí như vậy nên bằng mọi giá thực dân Pháp phải giữ an toàn cho vùng đất này. Toàn bộ Hải Phòng lúc đó bị Pháp khống chế, duy nhất  một nơi chưa bị chiếm đóng, đó là Quán Trang (Bát Trang, An Lão, Hải Phòng).

Với vị trí khá đắc địa, phía tây là sông Văn Úc, phía bắc là sông Lạch Tray và phía nam là sông Đa Bộ, với vị trí tiến dễ, rút dễ và chỉ hợp với cư dân miền sông nước châu Á nên việc triển khai và thực thi quân sự của binh lính đến từ trời Tây là rất khó. Hơn thế nữa, biết được vị trí đắc địa của mình, quyết tâm tạo ra một “khoảnh trời riêng” để sinh sống trong một trạng thái hoà bình đã tạo cho người dân Quán Trang một sự kiên cường.

Cũng trong thời gian này, để bảo vệ xóm làng, Quán Trang đã tự thành lập một đội dân quân tự vệ có tên là “sao vuông” với 120 người. Cũng tại miền đất này, thời gian ấy đã cho ra đời một đội quân báo 12 người và 35 cảm tử quân. Tất cả mọi trang bị về vũ khí đều do người dân tự tạo lấy như giáo, mác, súng, gươm…

Lúc này, để án ngữ Quán Trang và hú hoạ người dân, thực dân Pháp đã cho dựng ở các khu vực lân cận bốn chiếc bốt với các tên gọi như Đò Cựu, Bốt Ruồn, Liễu Dành, Thượng Trang. Thế nhưng càng hú hoạ bao nhiêu, chí khí dân làng càng ngùn ngụt dâng lên. Trong cuộc đấu trí và dùng sức mạnh không cân sức này, thực dân Pháp đã huy động tổng lực và đã thực hiện tại đây một cuộc thảm sát đẫm máu với dân thường.

Cuộc thảm sát có một không hai

Bà Nguyễn Thị Ngan, năm nay đã trên 80 tuổi, một trong những nạn nhân may mắn còn sống sót trong vụ thảm sát có một không hai này rùng mình nhớ lại chuyện xưa. Bà vẫn còn chưa hết sợ và không thể quên được cái ngày ấy, tuy ngày ấy đã trôi qua trong đời bà đã trên 60 năm và lúc đó bà mới chỉ là một thiếu nữ chưa đầy 17 tuổi.

Sáng ấy, khoảng 10 giờ - bà Ngan kể - bất thần địch huy động ngút ngàn lính từ bốn bốt kề cận ào ào lội sông tiến sang. Bị tập kích bất ngờ, hơn nữa do thông tin không nắm được nên toàn bộ du kích, cảm tử quân của xã hầu như rơi vào thế bị động.

Mới đầu là pháo kích, sau đó xe lội nước dẫn đường, rồi lính ào ào tiến theo. Súng bắn lia chia, cứ nhằm nhà dân và dân thường mà bắn. Do nằm đầu xóm nên nhà bà bị tấn công và lùng sục đầu tiên.

Lúc này vào giờ đi làm, nhà bà chỉ còn 3 chị em trong đó có một người chị của bà đang mang thai, bụng vượt quá mặt. Không nói không rằng, một trong những tên lính mắt xanh lét, tay đầy lông lá trong một nhánh quân đã túm 3 chị em bà lôi xềnh xệch sang nhà ông cụ Tường, một nhà hàng xóm.

Lúc này ở nhà ông Tường chỉ có ông và bà cụ ốm đang nằm ở nhà. Không nói không rằng, cũng lại một trong những tên lính ấy gí súng vào mang tai ông cụ Tường. Đoàng! Một tiếng nổ khô khốc vang lên, ông cụ Tường ngã vật xuống, giẫy giụa rồi chết trên vũng máu.

Vẫn chưa thể hả hê với những hành động man rợ, một tên lính nữa đã nhảy vào, túm cổ bà cụ Tường đang nằm trên chõng. Nòng súng lại được gí vào đầu, đoàng, lại tiếng nổ nữa, bà cụ Tường vật ra.

Sau vụ hành quyết ở nhà cụ Tường, 3 chị em bà Ngan bị lôi ra một chiếc hố bom. Tụi lính dùng giầy đinh đạp cả 3 chị em bà xuống hố bom. Cả chục tên lính Pháp chĩa nòng súng, xì xồ gì đó và cười một cách man rợ. Ba chị em bà che mặt, chờ những tiếng nổ để đón nhận số phận bị hành quyết của mình. Thế nhưng không hiểu sao, những tên lính đã không làm việc đó mà bỏ đi.

Chờ cho tụi lính đi khuất, 3 chị em bà Ngan kéo nhau chạy ra đình làng trong những tiếng súng chát chúa và khói lửa làng mạc bị đốt cháy ngút trời. Ra đến đình, một cảnh tượng phi nhân tính đang xảy ra ở đây.

Trong chiếc sân đình, khoảng 400 người dân, trong đó đông nhất là người già, phụ nữ và trẻ em đã bị lính Pháp lột truồng, bắt quỳ xuống sân đình. Tiếng la thét, khóc lóc của người già, phụ nữ, trẻ em vang dội khắp làng. Bên cạnh đó từng tay lính Pháp, cứ thỉnh thoảng lại giơ súng lên trời bắn để dọa họ.

Chém, giết, đốt - một phương châm 3 sạch đã được lính Pháp thực hiện ở đây trong nhiều giờ đồng hồ. Cuối chiều, lính Pháp đã tập trung toàn bộ người dân các độ tuổi mà chúng bắt được lùa hết ra sông. Chúng xua dân bơi sang bờ bên kia, khi người dân ra đến nửa dòng bất ngờ chúng xả súng. Người dân trúng đạn kêu la oán thán, máu đỏ loang khắp một khúc sông.

Sáng hôm sau, khi lính Pháp rút đi, người dân sau khi hoàn hồn đã tìm đến sân đình và các nơi để gom nhặt xác người xấu số. Tại sân đình, máu nạn nhân loang thành từng vũng, nhiều người trong đó đã bị bắn vỡ đầu hay bị lính Pháp dùng gót dầy giẫm đạp đến mức không nhìn thấy mặt nữa.

Danh sách những người dân xấu số trong vụ thảm sát ngày 29/4/1949

Chứng tích còn lại

Chuyện thảm sát ở Quán Trang đã nhanh chóng lùi vào dĩ vãng và trở thành ký ức buồn của dân làng. Trong Quán Trang đã có nhà chết đến 4 người trong vụ thảm sát như nhà ông Thướng và nhà ông Lịch.

Gom đau thương, người dân Quán Trang lại dựng xây cuộc sống, lại bền bỉ đấu tranh với bản chất kiên cường của mình. Cuộc thảm sát đã không làm người dân ở đây phải sợ, chỉ thêm sự hờn căm.

Để ghi lại dấu ấn buồn này, để ghi lại tên tuổi những người xấu số, những người không may mắn, bằng sự quyên góp của mình, người dân Quán Trang đã dựng một bia thảm sát cao chừng 5m. Trong chiếc cột bia, sơn mầu huyết dụ tôn nghiêm ấy, những tên tuổi các nạn nhân được ghi bằng chữ màu vàng, thảm thương nhất là trong đó có những người khi chết chưa tròn 10 tuổi.

Ông Nguyễn Văn Tường, trưởng thôn, đưa tôi ra chiếc bia tưởng niệm những nạn nhân xấu số. Đứng tần ngần trước dòng tên tuổi được ghi trên bia ông bảo: Chứng tích còn lại của vụ thảm sát với người dân vô tội chỉ còn là những dòng chữ này. Chúng tôi khắc để nhắc nhở cháu con vùng đất này lớn lên hãy nhớ. Rằng ngày xưa Quán Trang, người dân nơi đây đã có một ngày như vậy. Ông khóc. Hiện tại, sau vụ thảm sát này, người Quán Trang đã có ngày giỗ chung cho toàn thể dân làng. Ngày giỗ được cử hành vào 29/4 hằng tháng và bắt đầu vào lúc 10 giờ.