"Đồng Nai là tỉnh có tốc độ công nghiệp hoá rất mạnh khiến nhiều ao hồ, kênh rạch, sông suối bị ô nhiễm, không ít loài có nguy cơ tuyệt chủng. Để cho con cháu sau này biết về sự phong phú, đa đạng của các loài cá, sinh vật thuỷ sinh ở Đồng Nai nên chúng tôi đã xây dựng bảo tàng cá… nhằm sưu tầm, gìn giữ các loài cá quý. Đầu xuân 2013 bảo tàng sẽ ra mắt công chúng…", ông Lưu Văn Du, Giám đốc Bảo tàng Đồng Nai tâm sự. 
Một góc bảo tàng cá
Nhiều loài cá biến mất
Nói về cái cớ để thực hiện Bảo tàng cá, ông Du bộc bạch: Những năm qua do tình trạng phát triển khu công nghiệp ở Đồng Nai khá ồ ạt trải đều trên toàn tỉnh, dẫn tới tình trạng khá nhiều loài cá, tôm, thuỷ sinh bị giảm sút số lượng, trong đó có không ít loài đã bị hoặc có nguy cơ diệt vong như cá duồng, tráp, tỳ bà...
Chính vì thế, với mong muốn gìn giữ và có phương án bảo tồn các loài cá quý, từ nhiều năm qua chúng tôi đã phối hợp với các cơ quan chức năng và Chi cục Khai thác & Bảo vệ nguồn lợi thuỷ sản (Sở NN-PTNT)… tiến hành đánh bắt các loài cá đang sinh sống trên địa bàn về bảo quản.
Dẫn chúng tôi lên trên lầu 3 của cơ quan, Bảo tàng cá hiện ra khá hoành tráng với hàng trăm loài thuỷ sinh được ngâm trong các tủ kính trong suốt được ướp phọc môn (formaline) và bảo quản trong phòng máy lạnh. Bà Lâm Thị Vân Thoa, Trưởng phòng Kiểm kê bảo quản Bảo tàng Đồng Nai cho biết, việc thực hiện Bảo tàng cá được thực hiện mỗi năm sưu tầm một chút, vừa làm vừa rút kinh nghiệm để đạt đựơc hiệu quả tốt nhất.
Vì thế, những loài thuỷ sinh nào có nguy cơ bị tận diệt thì ưu tiên làm trước, còn những loài tôm, cá, cua ốc… còn phổ biến thì sẽ thực hiện sau. Bà Thoa cũng cho biết, do môi trường nước nhiều nơi ngày một ô nhiễm nên càng ngày nhiều loài cá ít dần và có nguy cơ bị xoá sổ…
Chính vì thế, nếu mình làm tốt Bảo tàng cá sẽ là nơi cảnh báo cho các ngành chức năng quan tâm hơn đến việc gìn giữ và bảo vệ các loài thủy sinh vốn rất phong phú ở Đồng Nai nói riêng trước nguy cơ bị xoá sổ.
Bảo quản cũng lắm công phu
Thoạt nhìn vào Bảo tàng cá chúng tôi cứ ngỡ các loài thủy sinh này còn… sống vì mỗi loài đựơc đặt trong một tủ kính có chứa dung dịch lỏng màu trong vắt như nước và được bài trí cầu kỳ nên nhìn rất tự nhiên. Tuy nhiên khi nhìn kỹ thì mới biết chúng đã chết. Thấy chúng tôi tỏ vẻ ngạc nhiên, bà Thoa cười cho biết: Chúng chết hết cả rồi thì mới gọi là… bảo tàng chứ, nếu còn sống thì sao gọi là bảo tàng?
Quả thật, nếu nhìn lướt qua thì khó ai có thể nhận biết được các loài thuỷ sinh đó đã chết. Bà Nguyễn Thị Nguyệt, Trưởng phòng Nghiên cứu sưu tầm (Bảo tàng Đồng Nai), người đã nhiều năm gắn bó nơi này nói: Việc gìn giữ này công phu lắm, nếu không cầu kỳ tỉ mẩn thì các loài thủy sinh khó mà còn nguyên vẹn đựơc hình dạng, màu sắc.
| Ông Lưu Văn Du cho biết thêm, mặc dù việc thực hiện Bảo tàng cá còn gặp nhiều khó khăn về nhiều mặt như kinh phí, công tác nghiên cứu, bảo quản hoặc tìm ra các loài thuỷ sinh quý hiếm… Song nhờ sự đam mê và mong muốn có một “thế giới thuỷ sinh Đồng Nai thu nhỏ” nên chúng tôi vẫn cố gắng duy trì thực hiện để làm sao có được một bảo tàng cá đầy đủ nhất, sinh động nhất. |
Theo bà Nguyệt, từ năm 2006 Bảo tàng Đồng Nai đã tiến hành sưu tầm mẫu động vật thủy sinh. Bảo tàng cá góp phần làm phong phú nội dung nghiên cứu về thuỷ sinh cũng như là nơi để tuyên truyền “mắt thấy tai nghe” cho người tham quan. Qua nhiều năm nghiên cứu, sưu tầm, tiến hành thu thập mẫu động vật thủy sinh, đến nay đã có tổng cộng 815 tiêu bản các loại thủy sản được trưng bày. Trong đó, hệ cá có 62 loài, còn lại là giáp xác như tôm, cua và nhuyễn thể… Bà Nguyệt cho biết, chúng tôi đã thu thập được nhiều loại cá có giá trị kinh tế cao với sản lượng khai thác lớn như cá lăng, cá mú, cá chẽm, chình mun, bống tượng...
Nói về quá trình sưu tầm mẫu động vật thủy sinh ở Đồng Nai, bà Nguyệt ví von việc thực hiện không kém gì bảo quản… cổ vật. Công đoạn đầu tiên là thu thập các mẫu cá ở các các vùng trong tỉnh, sau đó lấy mẫu đưa về phòng thí nghiệm để xử lý, bảo quản theo đúng kỹ thuật. Đặc biệt, các mẫu cá khi thu thập về phải được bảo tồn nguyên vẹn hình dáng, từ cái vây cho đến cái vẩy, không để mẫu phẩm bị dị hình, dị vật. Ngoài ra, các mẫu đem về bảo quản phải ở độ tuổi trưởng thành nhất.
Bước kế tiếp là phải xử lý tiêu bản mẫu thủy sinh sao cho nó cố định bằng cách bơm phọc môn nguyên chất vào các vị trí đặc thù, những chỗ dễ gây thối rữa như miệng, mang, bụng… Sau đó, đặt chúng vào thùng thủy tinh tương ứng với kích thước của mẫu cá, hay tôm như chúng đang vùng vẫy, bơi lội ngoài tự nhiên sông nước.
Cuối cùng là khâu xây dựng cho chúng một “hồ sơ lý lịch” với đầy đủ các thông tin khoa học như tên loài, nơi phân bổ, cân nặng, giá trị, cho đến kỹ thuật nuôi trồng… để người tham quan biết được rõ. Hồi đầu mới thực hiện, do chưa có kinh nghiệm nên nhiều mẫu bị hỏng.
