Việt Nam được xem là một điển hình sáng trong cuộc chiến chống đói nghèo khi tỷ lệ dân nghèo giảm từ gần 60% xuống xấp xỉ 20%, tương đương khoảng 30 triệu người dân đã thoát khỏi đói nghèo trong vòng 2 thập kỷ qua.
Trong cùng thời gian, giáo dục và y tế cũng có những bước tiến mạnh mẽ và quan trọng. Tỷ lệ nhập học ở bậc tiểu học của người nghèo đạt hơn 90% và ở bậc trung học cơ sở là 70%. Nhiều bậc ông bà, bố mẹ chưa từng được đi học, hoặc bỏ học giữa chừng vì gia đình quá khó khăn giờ đã có thể hy vọng con, cháu mình sẽ tốt nghiệp phổ thông để tìm được việc làm tốt và thu nhập ổn định.
Thế giới gọi những gì Việt Nam đạt được trong 20 năm qua là “ấn tượng” và bày tỏ sự ngưỡng mộ với những thành tựu đó. Tuy nhiên, bất ổn vĩ mô, sự thay đổi cơ cấu dân cư và những tác động từ bên ngoài đang đặt ra những thách thức mới cho cuộc chiến chống đói nghèo.
Nền kinh tế vẫn đang ở giai đoạn khó khăn, tăng trưởng chậm chạp, lạm phát tiếp tục ở mức cao trong khi tình hình kinh tế thế giới cũng không mấy sáng sủa khiến nhiều người bày tỏ sự nghi ngại vào khả năng tăng trưởng mạnh mẽ của Việt Nam trong những năm tới. Bên cạnh đó, một thách thức đang được đặt ra khi cơ cấu dân cư thay đổi, tỷ lệ người dân dịch chuyển từ nông thôn ra thành thị tăng nhanh khiến tầng lớp “dân nghèo thành thị” tăng mạnh.
Cùng với tốc độ đô thị hóa chóng mặt, người nghèo đô thị cũng là một gánh nặng cho các thành phố lớn bởi phần lớn người dân nông thôn di cư ra thành thị làm những công việc tự do, không chính thức hoặc làm việc trong khu vực tư nhân. Bởi vậy, họ hầu như không được hưởng bất kỳ phúc lợi xã hội nào để đảm bảo chất lượng cuộc sống. Không những thế, khi dân nhập cư ồ ạt đổ về thành thị sẽ khiến cơ sở hạ tầng của các thành phố không đáp ứng được nhu cầu, dẫn tới tình trạng quá tải, khiến nảy sinh nhiều vấn đề về an ninh trật tự, gia tăng tệ nạn xã hội… Đứng trước thực trạng này, một số thành phố như Đà Nẵng, Hà Nội đã tự lên kế hoạch đối phó bằng cách cấm dân nhập cư nhằm giảm các áp lực trên nhưng vấp phải nhiều sự phản đối.
Điều đáng nói là các kế hoạch này, dù đúng hay sai, thì cũng mới chỉ phản ánh tầm nhìn của một tỉnh, thành cụ thể nhằm hạn chế dân nghèo đô thị của thành phố mình chứ không thể giải quyết tận gốc đói nghèo.
Trong khi đó, các chương trình giảm nghèo và an sinh xã hội cấp quốc gia vẫn bị chỉ trích là chưa đủ hiệu quả. Báo cáo của Ngân hàng Thế giới cho thấy hiện chỉ có khoảng 50% hộ nghèo nhất được hưởng lợi từ chương trình giảm nghèo của Chính phủ, và mức trợ cấp nhìn chung còn rất thấp.
Liên hợp quốc và các tổ chức viện trợ thế giới đều khẳng định: “Nghèo đói là thứ có thể được đẩy lùi”. Tuy nhiên, rõ ràng là cuộc chiến này đang đặt ra nhiều thách thức mới với Việt Nam.
