Đại dịch "cái chết đen"

Tranh minh họa cảnh tượng chết chóc tại một thành phố Châu Âu khi bệnh dịch hạch bùng phát vào thế kỷ 14

Đặng Bích Thu, An Dương, Hải Phòng

Theo Bách khoa toàn thư Wikipedia thì "cái chết đen" là tên gọi của một đại dịch xảy ra ở châu Á và châu Âu trong thế kỷ 14 mà đỉnh điểm là ở châu Âu từ năm 1348 đến năm 1350. "Cái chết đen" được coi là một trong những đại dịch chết chóc nhất trong lịch sử nhân loại, ước tính nạn dịch này đã giết chết từ 30 tới 60% dân số của châu Âu và giảm dân số toàn cầu từ khoảng 450 triệu người xuống còn từ 350 đến 375 triệu người vào năm 1400.

Quan điểm truyền thống cho rằng, nguyên nhân của đại dịch này là sự bùng phát của bệnh dịch hạch gây ra bởi vi khuẩn Yersinia pestis. Tuy nhiên, cho đến thời gian gần đây đã có những ý kiến nghi ngờ quan điểm này. Địa điểm bùng phát của "cái chết đen" thường được cho là ở Trung Á sau đó căn bệnh này nhiều khả năng thông qua loài chuột trên các tàu buôn mà lan đến bán đảo Krym vào năm 1346 rồi xâm nhập vào vùng Địa Trung Hải và châu Âu.

Sự tàn phá khủng khiếp của "cái chết đen" đã dẫn đến nhiều thay đổi lớn trong xã hội châu Âu như việc ra đời của nhiều tôn giáo mới hay sự chuyển đổi về cơ bản của kinh tế và xã hội châu Âu, tạo ra những ảnh hưởng sâu sắc tới tiến trình lịch sử của châu lục này. Ước tính châu Âu đã phải mất tới 150 năm để phục hồi dân số như trước thời gian đại dịch, sau này dịch hạch còn nhiều lần bùng phát trở lại tại đây và nó chỉ biến mất vào thế kỷ 19.

Một khi đã bị nhiễm vi khuẩn, bệnh nhân được ước tính là chỉ có thể sống sót trong vòng từ 60 đến 180 ngày. Tuy nhiên, thời gian gần đây quan điểm truyền thống về "cái chết đen" đã bị nhiều học giả đặt câu hỏi nghi ngờ, một số người dựa vào những ghi chép dịch tễ học trong các tài liệu sử học đương thời đã cho rằng, đây thực chất là bệnh sốt xuất huyết.

Về nguồn gốc của đại dịch, một số nhà sử học cho rằng, "cái chết đen" bắt nguồn từ Trung Quốc hoặc Trung Á (ví dụ vùng hồ Issyk Kul). Tổng cộng đã có khoảng 75 triệu người chết vì đại dịch, trong đó khoảng từ 25 đến 50 triệu là dân số châu Âu. Như vậy, cái chết đen là thủ phạm gây ra cái chết của khoảng 30 đến 60% dân số châu lục này. Rất có thể đại dịch này đã làm dân số thế giới tụt từ khoảng 450 triệu xuống còn từ 350 đến 375 triệu người vào năm 1400.

Người ta cho rằng cứ sau vài thế hệ dân số thì dịch hạch lại quay trở lại với mức độ hủy diệt khác nhau cho tới tận thế kỷ 17. Tổng cộng trong giai đoạn này đã có trên 100 đại dịch dịch hạch quét qua châu Âu, ví dụ đại dịch năm 1603 đã cướp đi 38.000 mạng người chỉ tính riêng ở Luân Đôn, Anh. Các đại dịch đáng chú ý khác có thể kể tới Đại dịch dịch hạch ở Ý, 1629- 1631, Đại dịch dịch hạch ở Sevilla (1647–1652) hay Đại dịch dịch hạch ở Luân Đôn (1665–1666) và Đại dịch địch hạch ở Viên (1679).

Mặc dù vẫn còn nhiều tranh cãi về căn bệnh thực sự gây ra đại dịch nhưng nhìn chung đại dịch dịch hạch dần biến mất khỏi châu Âu vào thế kỷ 19 với các lần đại dịch cuối cùng là Đại dịch dịch hạch ở Marseille (1720–1722), Đại dịch dịch hạch năm 1738 và Đại dịch dịch hạch ở Nga (1770-1772).

"Cái chết đen" vào thế kỷ 14 đã làm thay đổi về cơ bản cấu trúc xã hội châu Âu, một số giả thuyết cho rằng nó chính là một cú đấm mạnh vào Nhà thờ Công giáo, đồng thời gây ra làn sóng khủng bố các nhóm dân thiểu số ở châu Âu như người Do Thái, người nước ngoài, người ăn xin và người bị bệnh phong. Nỗi lo sợ trước căn bệnh chết người có thể đến bất cứ lúc nào đã dẫn tới sự hình thành của trào lưu "sống gấp" trong những người sống sót mà Giovanni Boccaccio đã miêu tả rất thành công với tác phẩm Prencipe Galeotto (1353).