Văn Miếu - Quốc Tử Giám vừa đón nhận bằng công nhận Di tích Quốc gia đặc biệt và Bằng công nhận 82 bia tiến sĩ triều Lê - Mạc là Di sản Tư liệu Thế giới. Điều này một lần nữa khẳng định giá trị trường tồn của di tích được coi là trường đại học đầu tiên của Việt Nam đồng thời cũng đặt ra những bài toán về vấn đề bảo tồn và phát huy giá trị đối với di sản quý giá này.
Giá trị trường tồn
Văn Miếu - Quốc Tử Giám là công trình lịch sử văn hóa Nho học tiêu biểu của Hà Nội và cả nước được thành lập từ thế kỷ XI. Trải qua gần 1000 năm, di tích cổ kính chứa đựng nhiều hiện vật quý - chứng tích của nền văn hóa - khoa cử nho học như: Khuê Văn Các, điện Đại Thành, đặc biệt là 82 tấm bia tiến sĩ đã trở thành địa điểm hấp dẫn du khách trong và ngoài nước. Đây là những tấm bia đá lưu danh những người đỗ đạt trong các khoa thi Đình kéo dài suốt 300 năm (1442 - 1779) từ thời Lê Sơ đến cuối thời Lê Trịnh. Mỗi tấm bia là một tác phẩm nghệ thuật độc đáo, mỗi bài ký trên bia là một áng văn mẫu mực. Những tư tưởng về triết học, sử học, những quan điểm về giáo dục, về đào tạo và sử dụng nhân tài được thể hiện trên những bài văn bia.
Mặt khác, những tấm bia cũng là những tư liệu phản ánh một giai đoạn lịch sử kéo dài hơn 300 năm, là bức tranh sinh động về việc đào tạo và tuyển dụng nhân tài ở Việt Nam.
Bảo tồn Văn Miếu - Quốc Tử Giám đang gặp nhiều khó khăn
Bia đá ở Văn Miếu - Quốc Tử Giám là loại quý hiếm vì đây là pho sử sống về giáo dục đào tạo ở Việt Nam. Cùng với những giá trị về lịch sử, văn hóa, 82 tấm bia còn mang những giá trị to lớn về kiến trúc nghệ thuật từ chất liệu là đá. Mỗi một tấm bia là một tác phẩm điêu khắc, như một dạng thư pháp điển hình của Việt Nam, làm phong phú đời sống văn hóa của đất nước ta và làm đa dạng di sản văn hóa thế giới. Đó chính là niềm tự hào của Việt Nam.
Đau đáu bài toán bảo tồn
Thâm trầm và cổ kính giữa lòng Hà Nội, Văn Miếu - Quốc Tử Giám ngày nay trở thành biểu tượng của Thủ đô với hình tượng Khuê Văn Các, là nơi chứng kiến bao sự kiện giáo dục quan trọng của lịch sử, của cuộc sống đương đại.
Theo tiến sĩ Đặng Kim Ngọc, nguyên Giám đốc Trung tâm Hoạt động văn hóa khoa học Văn Miếu - Quốc Tử Giám, vị trí hiện tại của Văn Miếu - Quốc Tử Giám vẫn tương tự như thời khởi thủy. Những lớp kiến trúc của di tích này phần lớn đều là kiến trúc thời Hậu Lê và đầu thời Nguyễn. Bờ tường gạch bao quanh di tích được xây dựng bằng gạch vồ, loại gạch phổ biến thời Hậu Lê. Vào dịp Tết Nguyên đán hằng năm và trước mỗi mùa thi, di tích Văn Miếu - Quốc Tử Giám thu hút hàng vạn sĩ tử.
| "Để tiến hành bảo tồn một cách toàn diện và khoa học cần nghiên cứu, khảo sát lập hồ sơ cụ thể của từng tấm bia về đặc điểm, tình trạng, tác nhân gây hại; lập phương án phù hợp và hữu hiệu với đặc điểm, tình trạng của từng tấm bia đá, từ việc gia cố, tu bổ thể rắn đến bảo quản, chống xuống cấp lâu dài bề mặt", kiến trúc sư Lê Thành Vinh, Viện trưởng Viện Bảo tồn Di tích. |
Từ nhiều năm nay, công tác quản lý, bảo tồn, phát huy giá trị của khu di tích và 82 bia tiến sĩ luôn được TP Hà Nội quan tâm, thế nhưng, trải qua thời gian, những dòng chữ khắc trên 82 tấm bia tiến sĩ đã mờ nét, hàng rào che bia được dựng lên tạm bợ, Khuê Văn Các đã có nhiều ống ngói bị vỡ, lan can gỗ bị mục, mái ngói nhà hậu đường Thái Học sau 12 năm xây dựng đã không còn chịu được mưa gió… Tất cả những hạng mục bị xuống cấp đều được các nhà khoa học, nhà quản lý nắm rõ như lòng bàn tay, song không thể tu bổ, tôn tạo trong chốc lát.
Chia sẻ về những tồn tại này, GS.TS.KTS Hoàng Đạo Kính, Ủy viên Hội đồng Di sản văn hóa Quốc gia, cho rằng, cần phải ngay lập tức có biện pháp bảo vệ những bia đá. Ông đưa ra đề xuất về việc sử dụng vách kính chống nứt vỡ cao khoảng 80 - 100 cm, với những trụ cọc bằng kim loại sơn phủ màu đen hoặc màu ghi...
Ngoài ra, giải pháp làm lan can gỗ quây quanh nhà bia cũng được tính đến. Cùng đó, các nhà khoa học cũng cho rằng, hệ thống bia tiến sĩ cần được tư liệu hóa toàn diện bằng ảnh, hồ sơ viết, bản dập, bản vẽ, tiến hành số hóa và lưu trữ khoa học.
Việc đề xuất phương án bảo vệ di sản Văn Miếu - Quốc Tử Giám cũng như 82 bia đá ở đây đã được đưa ra bàn thảo nhiều nhưng hiện nay vẫn chưa có phương án nào được chốt lại. Song với tâm huyết về việc bảo tồn và tôn vinh di sản, hy vọng, di sản này sớm có phương án bảo tồn đưa ra hợp lý, hợp lòng dân, gần với tư duy của các nhà khoa học, để những giá trị của di sản còn kịp giữ lại cho thế hệ mai sau.
