Tổ đỉa có tên khoa học là Dysidrose, là một thể đặc biệt của bệnh chàm, khu trú ở lòng bàn tay, bàn chân và rìa các ngón.
Bệnh thường gặp ở tuổi từ 20 đến 40, nam nữ có tỷ lệ bằng nhau. Tổ đỉa là bệnh thường thấy ở những người làm công việc tiếp xúc với dầu mỡ, hoá chất công nghiệp, rác thải, hoá chất BVTV. Bệnh phổ biến ở những vùng bị ô nhiễm do sản xuất công nghiệp, làng nghề…
Biểu hiện chủ yếu của bệnh là các mụn nước nhỏ, sờ chắc ở bàn tay, bàn chân. Các mụn nước này thường xuất hiện ở mé bên, mặt sau ngón tay, lòng bàn tay; mặt bên, mặt trên và dưới các ngón chân, lòng bàn chân. Chúng không tự vỡ mà thường xẹp đi, sau đó bong vảy, nếu khêu sẽ thấy một ít nước sánh chảy ra. Kèm theo mụn nước là ngứa, nhiều hoặc ít tuỳ từng người. Các tổn thương không bao giờ lan lên quá cổ tay, cổ chân người bệnh.
Tổ đỉa thường phát, tái phát hoặc nặng lên về mùa xuân và mùa hè. Khi ngứa, bệnh nhân gãi làm vỡ các mụn nước, nếu vệ sinh không tốt sẽ dẫn đến nhiễm trùng, tạo thành các nốt mụn mủ, có thể gây ra các bọc mủ nếu nhiễm trùng lan rộng. Y học cổ truyền gọi bệnh này là nga trưởng phong (nếu bệnh ở bàn tay) hoặc thấp cước khí (nếu bệnh ở bàn chân).
Điều trị:
Y học cổ truyền căn cứ vào nguyên nhân và triệu chứng bệnh tổ đỉa chi ra thành những thể khác nhau và có bài thuốc cho các thể đó.
* Thể phong thấp: Lúc mới phát, lòng bàn tay ngứa như kim đâm, có những bọc nước, gãi thì chảy nước, nước làm thành lỗ, da bàn tay khô, ngứa không chịu nổi, lưỡi đỏ, rêu lưỡi ít, mạch phù hoạt.
Phép điều trị:
- Khứ phong lợi thấp, ích thận, giải độc: Dùng bài Lục vị địa hoàng thang gia giảm: Sinh địa 12g, Phục linh 12g, Sơn thù 12g, Bạch thược 12g (sao), Mạch môn 12g, Đan bì 10g (sao), Trạch tả 10g, Sơn dược 30g, Sài hồ 5g, Thạch xương bồ 5g.
- Khứ phong táo thấp: Dùng bài Tiêu phong tán gia giảm: Sinh địa 16g, Phòng phong 12g, Thuyền thoái 10g, Khổ sâm 12g, Kinh giới 12g, Thương truật 8g, Ngưu bàng tử 10g, Cam thảo 6g, Mộc thông 10g, Bạch tiên bì 10g. Sắc uống.
* Thể thấp nhiệt: Mụn nước mọc thành đám, ngứa đau không chịu được, ngoài da ra mồ hôi, hơi nóng thì ra mồ hôi, khát mà không muốn uống.
Phép điều trị: Thanh nhiệt lợi thấp
Dùng bài Long đởm tả can thang gia giảm: Long đởm thảo, Hoàng cầm, Chi tử, Sài hồ, Sinh địa, Xa tiền tử, Trạch tả, Đương quy, Tri mẫu, Hoàng liên. Sắc uống.
Thuốc bôi: Chương não, Bằng sa, Hùng hoàng đều 5g, Khô phàn, Băng phiến đều 1g, tán nhuyễn, trộn đều bôi ngày 3 lần.
* Thể tỳ hư huyết táo: Bệnh kéo dài lâu ngày hoặc trị không khỏi, da tay bị khoét sâu rách, ngứa, đau, cổ tay giống như chân vịt, khô, rát, da đỏ lên, lưỡi khô ít nước miếng, mạch hư, tế hơi sác.
Phép điều trị:
- Dưỡng huyết nhuận táo, phù tỳ sát trùng. Dùng bài Đương quy ẩm tử gia giảm: Đương quy 6g, Xuyên khung 6g, Quế chi 6g, Cam thảo 6g, Hà thủ ô 15g, Hoàng tinh 15g, Sinh địa 15g, Thục địa 15g, Bạch thược 15g (sao), Sơn dược 12g, Thiên môn 12g, Mạch môn 12g, Biển đậu 12g (sao), Ngọc trúc 12g.
- Dưỡng huyết, khứ phong: Dùng bài Khứ phong địa hoàng hoàn gia giảm: Sinh địa 16g, Thục địa 12g, Bạch tật lê 12g, Ngưu tất 12g, Tri mẫu 12g, Hoàng bá 10g, Độc hoạt 12g, Đương quy 12g. Sắc uống.
Thuốc bôi: Đương quy 15g, Hoàng lạp 15g, Từ thảo 3g, Ma du 120g. Hai loại thuốc nấu với dầu, khi thuốc khô chỉ lấy dầu, thêm Hoàng lạp vào, nấu thành cao dùng để bôi ngày 3 lần.
