Ảnh minh họa
Gai thường mọc ở mặt trước và bên của cột sống, hiếm khi mọc ở phía sau nên ít chèn ép vào tủy và rễ thần kinh. Gai thường xuất hiện ở đốt sống cổ và thắt lưng, vì hai bộ phận này hoạt động nhiều nhất, nên dẫn đến tình trạng khớp thoái hóa nhanh.
Gai cột sống thường gặp ở người tuổi từ 40 trở lên. Nam bị nhiều hơn nữ. Ở nam giới phần lớn là do lao động nặng. Tuy nhiên nữ giới ở tuổi mãn kinh cũng hay bị gai cột sống. Nhiều người thấy lo sợ và muốn tìm cách cắt bỏ gai đi. Tuy nhiên đó không phải là một bệnh mà chỉ là triệu chứng của các bệnh viêm, thoái hóa hoặc sau chấn thương cột sống.
Đau lưng và đau cổ là những triệu chứng rất phổ biến do các diện khớp cột sống bị viêm làm cho các cơ ở cổ và thắt lưng bị kích thích gây đau. Những triệu chứng đặc trưng của bệnh gồm: đau âm ỉ ở cổ và thắt lưng khi đứng và đi; đau lan xuống hai vai (có thể cả lan lên đầu) nếu cột sống cổ bị ảnh hưởng; đau lan phía sau lưng và đùi nếu cột sống thắt lưng bị ảnh hưởng.
Những triệu chứng của gai xương trở nên tồi hơn khi hoạt động và khá lên khi chúng ta nghỉ ngơi. Triệu chứng đau đối với gai cột sống thắt lưng thường cải thiện hơn khi chúng ta cúi về phía trước hoặc gập người về phía trước (tư thế này được gọi là tư thế “đẩy xe hàng”, giống như khi chúng ta đẩy xe chở đồ trong siêu thị, ở tư thế này phần lưng chúng ta hơi cong ra trước làm cho các diện khớp cột sống ở phía sau hơi mở rộng, làm giảm tải lên các diện khớp phía sau, từ đó làm giảm đau lưng).
Khi thần kinh bị chèn ép, các bệnh nhân bị gai xương cột sống có thể xuất hiện một vài triệu chứng chèn ép thần kinh sau: đau ở một hoặc ở cả hai tay hoặc ở chân; tê bì hoặc đau lan ở tay hoặc chân; yếu hoặc liệt tiến triển ở tay hoặc chân; một vài trường hợp có thể rối loạn chức năng bàng quang hoặc ruột.
Nhiều người có gai xương chỉ tình cờ phát hiện ra khi chụp Xquang do đi khám một bệnh khác. Tuy nhiên, 40% những trường hợp gai có biểu hiện lâm sàng, khi gai cọ xát với xương khác hoặc các phần mềm ở xung quanh như dây chằng, rễ dây thần kinh. Với người bị gai đốt sống cổ triệu chứng đầu tiên là đau cổ, đau vai gáy, nhức đầu, đau lan xuống tay thậm chí đến các ngón tay.
Với người bị gai đốt sống thắt lưng thì đau thắt lưng, đau hông, đau có thể xuống chân theo kiểu đau thần kinh tọa. Đau làm hạn chế vận động cổ, vai, thắt lưng. Dần dần, cơ bắp yếu đi, đặc biệt là ở tay và chân. Bệnh nhân có dáng đi vẹo vọ hoặc lưng còng xuống. Một số ít các trường hợp, chèn ép thần kinh nặng gây bí tiểu, táo bón, đại tiểu tiện không tự chủ, bệnh nhân trở nên tàn phế, thậm chí có thể tử vong. Đó là biến chứng nặng cần phải được phát hiện và điều trị nhanh chóng.
Nếu có gai nhưng không gây đau thì không điều trị. Xu hướng điều trị của bệnh gai cột sống là điều trị bảo tồn, và sẽ cắt bỏ gai khi thật cần thiết. Cần phát hiện và điều trị là nguyên nhân gây ra gai cột sống. Đầu tiên, người bệnh phải nghỉ ngơi, tránh làm việc nặng, giảm áp lực lên các vùng bị đau. Có thể dùng nẹp cổ, đai lưng... để giảm bớt gánh nặng lên các đốt sống bị bệnh.
Bác sĩ sẽ cho dùng thuốc để khống chế đợt đau cấp của bệnh. Thường dùng các thuốc giảm đau kháng viêm không steroid, nhóm giãn cơ, tiêm cạnh cột sống bằng thuốc chống viêm steroid. Ngoài ra cần điều trị hỗ trợ giúp giảm đau và tăng vận động như mát-xa, châm cứu, vật lý trị liệu.
Hồng ngoại, điện xung, điện dẫn thuốc, siêu âm dẫn thuốc thường có kết quả tốt. Sau khi bệnh nhân qua cơn đau cấp cần tập phục hồi chức năng vận động. Điều trị phẫu thuật là biện pháp cuối cùng khi người bệnh bị đau nghiêm trọng, mạn tính, có chèn ép vào tủy, chèn ép các rễ thần kinh ở cột sống gây nên rối loạn đại tiểu tiện, mất cảm giác, liệt
Đa số các thuốc điều trị gai cột sống đều có tác dụng phụ đến dạ dày nên phải uống thuốc sau khi ăn. Không nên lạm dụng, tự ý dùng thuốc corticoid, hay thuốc đông dược pha thêm corticoid. Tác dụng chống viêm sẽ mau hơn nhưng tác dụng phụ có hại cũng rất nhiều. Người bệnh cần xác định thái độ điều trị lâu dài, kết hợp rất nhiều biện pháp khác nhau. Thường xuyên kiểm tra tiến triển của bệnh trong quá trình điều trị, thông báo cho bác sĩ những tác dụng phụ của thuốc để điều chỉnh kịp thời.
Luôn giữ gìn đơn thuốc, mang theo kết quả xét nghiệm mỗi lần khám, giúp bác sĩ đánh giá kết quả điều trị. Tránh tự ý làm nhiều xét nghiệm vừa lãng phí thời gian, tiền của, công sức, tránh hại sức khỏe. Người bệnh cũng lưu ý tập luyện và chọn lựa môn thể thao nhẹ nhàng, hợp lý để tăng cường sức dẻo dai, bền bỉ cho cột sống, như đi bộ, đi xe đạp tập, bơi lội, thể dục nhịp điệu.
Tránh những môn thể thao bắt cột sống phải chịu trọng lượng lớn như nhảy cao, đẩy tạ... Người bệnh nên có các bài tập dưới sự hướng dẫn của các chuyên gia xương khớp hay phục hồi chức năng; có liều lượng, tăng dần về cường độ, thời gian, độ khó..
Thông thường chỉ cần chụp Xquang cột sống là có thể phát hiện rõ hình ảnh gai cột sống. Tuy nhiên để phát hiện chính xác các nguyên nhân gây bệnh thì cần làm thêm một số xét nghiệm khác như chụp cắt lớp vi tính, chụp cộng hưởng từ hạt nhân, xét nghiệm máu, nước tiểu, siêu âm. Gai đôi cột sống là một dị tật cột sống bẩm sinh, thường xảy ra ở vùng thắt lưng - cùng.
Trên phim chụp Xquang cột sống thắt lưng, thấy gai sau của cột sống không dính liền nhau mà lại tách đôi, để lại một khe hở ở giữa, do tổ chức sụn xơ không cản quang vì không được cốt hóa. Tỷ lệ mắc là 2/1.000 trẻ được sinh ra. Hiện nay, người ta cho rằng tỷ lệ bị gai đôi cột sống ở bào thai có thể giảm tới 70% khi người mẹ được cho uống acid folic bổ sung trước khi có thai. Gai đôi cột sống chỉ được coi là bệnh lý khi có thoát vị màng não qua lỗ hở.
