HTX là hướng đi phù hợp nhất cho bối cảnh hiện thời, lối thoát tích tụ đất

Thứ trưởng Bộ NN-PTNT Lê Quốc Doanh thăm mô hình SX lạc cơ giới hóa đồng bộ tại HTX Gôi (huyện Vụ Bản, Nam Định)
 

Trong bài viết gửi trực tiếp tới NNVN xung quanh loạt bài Tích tụ đất đai - Đối mặt thực tế, ông Đỗ Hồng Quân, GĐ Cty CP Tư vấn đầu tư và Dịch vụ nông nghiệp Việt Nam (Hà Nội), cho rằng: Điểm nghẽn lớn nhất trong tích tụ ở Việt Nam hiện nay ở khâu tổ chức SX. Trong đó, HTX là hướng đi phù hợp nhất cho bối cảnh hiện thời.
 

Nông dân đang như gia đình vô chủ

Mô hình HTX trước đây là sự lựa chọn đúng đắn để phục vụ cho chiến trường. Sau này, chính sách “Khoán 10” ra đời cũng đã giải quyết được vấn đề tư liệu SX cho nông dân.

Bản thân “Khoán 10”, chia ruộng cho nông dân không có lỗi. Trong bối cảnh chúng ta chưa dịch chuyển được cơ cấu lao động nông nghiệp, nông thôn sang các lĩnh vực khác, một bộ phận nhất định lao động nông thôn sẽ vẫn có nhu cầu để SX nông nghiệp, đất đai vẫn phải là tư liệu SX của họ.

Hơn chục năm về trước, tôi từng chứng kiến nhiều nông dân ở ĐBSCL có tiềm lực kinh tế, họ thuê lại ruộng của nông dân nghèo, mướn họ làm thuê trên chính mảnh đất của họ.

Sau dần, nông dân nghèo ngày càng túng quẫn, phải gán lại ruộng cho chính ông chủ của mình. Những “đại điền chủ” ở ĐBSCL có trong tay hàng trăm, thậm chí hàng nghìn hecta ruộng theo đó cũng ra đời, nhưng đồng thời cũng có hàng trăm, hàng nghìn nông dân dần trở nên trắng tay, tha phương cầu thực… Đó là một sự đau đớn.

Ở các nước phát triển như Nhật Bản, Hàn Quốc, Đức, Hà Lan… cho tới nay, mô hình SX phổ biến nhất vẫn đang là nông hộ.

Tuy nhiên, nông hộ của họ không đứng riêng lẻ như ta, mà đều nằm trong các HTX và các hiệp hội ngành hàng.

Đầu mỗi vụ SX, các hiệp hội ngành hàng căn cứ vào giá nông sản trên các sàn giao dịch để “chào hàng SX” với các HTX.

Ban quản trị HTX căn cứ vào đó, chỉ cần ngồi lại họp với các thành viên 5 - 10 phút thôi là đã thống nhất được vụ tới sẽ trồng loại cây gì, chủng loại phẩm cấp thế nào, sản lượng bao nhiêu, trồng loại gì có lãi và thuận lợi hơn… Trong HTX, họ thống nhất rõ việc gì thì HTX làm, việc gì không cơ giới được thì các hộ thành viên phải tự làm…

Việt Nam là một nước có điều kiện vô cùng thuận lợi để SX nông nghiệp (Nhật Bản, Hàn Quốc, châu Âu… chỉ SX được ở điều kiện tự nhiên trong 3 - 5 tháng, còn lại thời gian lạnh và tuyết).

Trình độ kỹ thuật nông dân ta không thua kém các nước trên thế giới. Nhưng thua kém nhất đang nằm ở phương thức, tổ chức và tư duy SX. Mỗi cộng đồng nông dân làng xã hiện nay như một gia đình vô chủ, “cá mè một lứa”, không có người cầm cờ.

Trên mỗi cánh đồng ai thích làm gì thì làm; trồng gì thì trồng; trồng lúc nào, trồng thế nào tùy thích, không ai bảo được ai, không ai nghe ai. Việc mỗi nhà làm một kiểu khiến ruộng đồng rất hỗn loạn, thiếu đồng bộ về chủng loại sản phẩm và thời vụ thu hoạch, không thể nào đưa được cơ giới hóa vào SX.

Do ruộng đồng mỗi nhà làm một kiểu nên chi phí SX cao. Giống, phân bón, thuốc BVTV mỗi nhà mua một ít, qua cửa hàng nhỏ lẻ, giá cao trên 20% so với giá bán ra tại các nhà máy SX vật tư, lại không quản lý được chất lượng. Mỗi nhà gieo trồng, chăm sóc, phun thuốc BVTV một kiểu.

Nay nhà này phun, sâu chạy sang nhà bên; mai nhà bên phun, sâu bệnh chạy ngược lại, thế là thuốc chồng lên thuốc, sâu bệnh ngày một kháng thuốc, nông dân phải tăng lần phun, tăng hàm lượng, trộn lẫn nhiều loại thuốc... dư lượng thuốc BVTV trong nông sản quá lớn.

SX không đồng nhất về chủng loại sản phẩm trên diện tích đủ lớn nên sản lượng quá ít. Các NM chế biến, XK không thể đủ chuyến xe nên bắt buộc nông dân phải bán qua thương lái, giá thấp hơn 20 - 200% so với giá thị trường hoặc các NM chế biến.

Thương lái là trung gian giữa người nông dân và NM, thị trường, vì mục đích lợi nhuận, họ luôn ép giá bằng cách đưa thông tin không chính xác về thị trường để bịp người nông dân, lừa NM.

Do mỗi nhà trồng một giống, mỗi nhà chăm sóc, bón phân một kiểu, phơi sấy một kiểu; thương lái thu gom về trộn lẫn với nhau, mỗi góc một chất lượng khác nhau nên về NM chế biến, đưa đi XK bị đánh giá chất lượng kém, từ đó mất dần thị trường.

Phải nói cho nông dân hiểu về HTX

Năm 2012, Luật HTX ra đời, theo đó các HTX nông nghiệp kiểu cũ đang dần chuyển sang hoạt động theo cơ chế mới.

Nhiều chính sách ưu đãi dành cho HTX cũng đã được ban hành, tuy nhiên việc mở rộng và chất lượng hoạt động của HTX vẫn rất ì ạch, vì sao vậy? Bởi chúng ta chưa nói rõ cho nông dân hiểu được về HTX để họ biết vào HTX thì được lợi gì, mất gì.

Cái mất duy nhất của nông dân Việt Nam khi vào HTX, đó là “mất tự do quá trớn”, theo kiểu thích làm gì, khi nào làm thì làm; thích ăn thì ăn, thích ngủ thì ngủ, rất vô tổ chức. Khi vào HTX, nông dân phải chấp hành nghiêm ngặt sự điều hành của ban quản lý HTX. Bù lại, họ sẽ thu được vô vàn cái lợi.

Một là khắc phục được toàn bộ những hạn chế hiện nay trong mua vật tư đầu vào, quá trình SX, cung cấp nông sản, nâng cao lợi nhuận và hiệu quả kinh tế. Hiện nay trên thế giới, tiến bộ về công nghệ, quy trình SX, cơ giới hóa… không thiếu, chúng ta dễ dàng thừa hưởng nó.

Nhưng chỉ có HTX, tập hợp được thành viên có cùng chung mục đích và nguyện vọng, SX một mặt hàng đồng nhất mới có thể có cánh đồng lớn, quy mô lớn để đưa được tiến bộ kỹ thuật vào SX.

Thực tiễn cho thấy nếu có HTX, sẽ giảm được tới 90% chi phí nhân công nhờ đồng bộ cơ giới hóa; giảm trên 20% chi phí vật tư đầu vào do HTX trực tiếp ký HĐ mua giống, vật tư nông nghiệp trực tiếp của NM, đồng thời đảm bảo chất lượng, tránh hàng giả.

Nhờ có quy mô lớn, sản lượng lớn, chất lượng đảm bảo, đồng đều nên HTX có thể cung cấp trực tiếp sản phẩm cho NM hoặc thị trường, không qua thương lái, nâng giá trị nông sản thêm từ 20 - 200%... Đồng thời luôn nắm bắt được đầy đủ thông tin nhu cầu của thị trường để có định hướng SX hiệu quả cho vụ sau, tránh tình trạng được mùa mất giá, mất mùa được giá, làm theo phong trào, trồng rồi chặt bỏ.

Có HTX, chất lượng nông sản sẽ được cải thiện, Nhà nước sẽ không phải lo chuyện mất vệ sinh ATTP nữa. Bởi có cánh đồng lớn, sẽ quy hoạch được SX theo từng giống, từng trà; chăm sóc, phun thuốc BVTV đảm bảo đúng quy trình, cách ly về không gian và thời gian nên sẽ có nông sản chất lượng theo yêu cầu của thị trường.

Các cơ quan quản lý Nhà nước sẽ rất thuận lợi trong điều hành. Bởi mỗi HTX là cấp cơ sở quan trọng nhất của SX, là những bàn tay nối dài của Bộ NN-PTNT. Mọi điều hành, quản lý của Chính phủ, các cơ quan liên quan các cấp về nông nghiệp, nông dân, nông thôn đều có thể thông qua HTX.