Luật tục đáng sợ trên dãy Ngọc Linh: Đốt nhà đuổi ma, chính quyền không cản nổi

Người chết, nhà cháy

Cạnh ngôi trường THCS nội trú xã Trà Cang (huyện Nam Trà My, Quảng Nam) có một ngôi nhà cấp bốn vừa được xây dựng. Căn nhà là do những tấm lòng hảo tâm giúp đỡ. Trong nhà có 4 đứa trẻ người dân tộc Xê Đăng và bà nội sinh sống. Cha mẹ chúng đã ăn lá ngón tự tử.

Làng của người Xê Đăng nằm cheo leo trên đỉnh núi
 

Bà Hồ Thị Nê đang chăm sóc 4 người cháu buồn bã kể: Cách đây 2 mùa lúa nương, con trai và con dâu bà là anh Hồ Văn Thiên, chị Hồ Thị Thôi ở nóc Măng Lưng, thôn 3, xã Trà Cang bứt lá ngón rồi rủ nhau vào rừng ăn tử tự. Cái chết của các con bà Nê không ai hiểu nguyên nhân vì sao? Người thì đồn đoán là cuộc sống nghèo khổ, người bảo lục đục chuyện tình cảm nên hai người kết liễu cuộc đời.

Sau khi người thân tổ chức mái táng, dân làng kéo đến phá, đốt cháy căn nhà của vợ chồng anh Thiên. Họ quan niệm rằng đó là cái chết xấu, họ ăn là ngón là do con ma rừng bắt đi. Để đuổi con ma trú ngụ phải châm lửa đốt sạch để đuổi ra khỏi làng. Bất chấp con cái của họ sống ở đâu. Bốn người con không còn nơi trú ngụ, bà Nê đón các cháu về nuôi dưỡng. Lúc đó, em Hồ Thị Vong (10 tuổi), Hồ Văn Võ (8 tuổi), Hồ Văn Vương (6 tuổi) và Hồ Thị Vân (3 tuổi) còn nhỏ dại đã mang trên mình cái phận mồi côi.

Năm bà cháu Hồ Thị Nê
 

Hàng ngày, hai đứa lớn là Vong và Võ theo bà nội lên rẫy kiếm sắn, bắp và hái rau rừng ăn sống qua ngày. Còn hai cháu Vương và Vân quanh quẩn ở nhà với ông nội đã ngoài 80 tuổi. Bữa cơm hàng ngày của cả gia đình 4 đứa trẻ, 2 người già chỉ có cơm gạo đỏ với rau luộc. Gạo đỏ sượng cứng nhưng đứa nào cũng nuốt ngon lành.

Thương cảm trước hoàn cảnh của chị em Vong, nhiều nhà hảo tâm quyên góp tiền của xây dựng căn nhà nhỏ hiện tại. Mặc dù có được mái nhà mới, gần để đến trường, nhưng trên khuôn mặt chúng còn đau đáu phận người mồ côi. “Hiện đang còn được ít tiền các nhà hảo tâm cho nhưng ít hôm nữa hết rồi không biết 5 bà cháu sinh sống răng đây. Sức của tui đã già yếu chỉ lo chúng cơm nước, chứ lên rương thì không làm được. Vợ chồng còn ít nương, ông ở nhà làm nhưng chỉ đủ ăn”, bà Nê bày tỏ.

Căn nhà của 4 đứa trẻ mồ côi Hồ Thị Vong, Hồ Văn Võ, Hồ Văn Vương và Hồ Thị Vân được các nhà hảo tâm tài trợ xây dựng
 

Cùng cảnh ngộ, em Lê Hồng Phấn (16 tuổi, xã Trà Cang) biến thành đứa trẻ không nhà vì quan niệm chết xấu. Phấn sinh ra trong một gian đình con một, mẹ là bà Nguyễn Thị Kim Cúc vốn là Chủ tịch xã Trà Cang nên chẳng khác gì “thiếu gia”. Tuy nhiên, tháng 8/2013, bà Cúc lâm bệnh nặng rồi qua đời. Nửa năm sau, chồng bà cũng mất trong một vụ tai nạn giao thông.

Trước cái chết như vậy dân cho rằng cái chết xấu, để đuổi con ma, mọi người trong làng đốt sạch nhà cửa. “Em thương ba mẹ, em không sợ ma xấu nhưng dân làng đã quyết phá thì em cũng phải nghe theo. Hôm đó cán bộ huyện cũng lên để căn ngăn nhưng không ai cản nổi”, Phấn ngậm ngùi nói.

Đặc biệt hơn, nóc Măng Dí 4, thuộc thôn 1, xã Trà Nam, là nơi định cư lâu đời của 18 hộ dân tộc Xơ Đăng nhưng vào tháng 8/2015, chỉ trong một tuần, ba người trong nóc treo cổ tự tử. Sự việc xảy ra khiến cả nóc phải chuyển đi nơi khác vì sợ cái chết xấu. Toàn bộ toàn bộ nhà cửa, vật dụng, vật nuôi... đến nơi khác sinh sống, riêng các ngôi nhà của người xấu số bị đốt sạch để tránh những tai họa gieo rắc nơi làng mới.

Lá ngón trên dãy núi Ngọc Linh nhiều vô kể
 

Nơi ở mới của dân nóc Măng Dí 4 cách làng cũ chừng 1km. Nhà cửa dựng tạm trên quả đồi hoang vu, không điện, không đường, không nước sinh hoạt và nguy cơ sạt lở bất cứ lúc nào khi mưa lũ tràn về. Ông Trần Ngọc Loan, người nóc Măng Dí 4, cho rằng, đất không tốt nên phải chuyển đi nơi khác lập làng. Trong vòng 1 tháng có 3 đứa tự nhiên tự tử, do con ma bắt. Thế là bà con suy nghĩ phải theo phong tục tập quán của người dân, thử chuyển đi nơi khác xem có được yên không.

Nóc Măng Dí 4 đã được chính quyền xã Trà Nam quy hoạch tổng thể để xây dựng nông thôn mới. Nhưng sau khi xảy ra sự việc người dân lần lượt bỏ làng ra đi, mọi việc đành bỏ ngỏ. Chính quyền và các đoàn thể xã Trà Nam, huyện Nam Trà My đã tích cực vận động, giải thích nhưng vẫn không giữ được chân bà con.

“Nhà nước đã đầu tư rồi, từ trụ điện, đồng hồ... có hết. Chắc chắn bà con sẽ thiệt thòi nhiều. Nhưng thời gian đến xã sẽ tìm hướng giúp bà con một phần để đời sống bà con từng bước đi lên, xóa bỏ phòng tục lạ hậu đó, bởi vì phong tục đó ảnh hưởng lớn đến bà con”, một cán bộ xã Trà Nam cho biết.
 

Tuyên truyền không nghe

Ông Nguyễn Văn Bằng, Phó Chủ tịch UBND xã Trà Cang, cho biết, xã có 7 thôn với 38 nóc nằm trên dãy núi Ngọc Linh. Toàn xã có 905 hộ, với hơn 4.000 nhân khẩu, toàn người Xê Đăng sinh sống, tỷ lệ hộ nghèo trên 80%. Từ đầu năm đến giờ có 5 người ăn lá ngón tự tử, 4 người treo cổ chết.

Tôi hỏi: Xã không có cách nào để ngăn chặn người dân chết xấu sao? Ông Bằng đáp: Nhiều lắm rồi nhưng không thuyên giảm. Có nóc đi bộ cả ngày đường để gặp dân, ở đó cán bộ tuyên truyền liên tục. Cứ mỗi lần như vậy, bà con nghe xong thì gật đầu, nhưng sau lại tái diễn.

Trong làng có người chết ngôi nhà đó sẽ bị đốt
 

“Lá ngón ở đây nhiều vô kể, diệt không thể hết, cộng với ý thức của người dân chưa cao. Hầu hết họ không biết chữ, nhận thức chưa rõ được vấn đề. Bực tức một cái gì tìm đến lá ngón, cuộc sống nghèo khó cũng ăn lá ngón. Có những cái chết tôi không hiểu nỗi, nghe người ta nói ăn không chết, thế là tìm lá ngón rồi ăn, sau đó chết. Càng như vậy cái chết xấu được nhân lên, họ nói là ma ám mới chết rứa”, ông Bằng kể.

Theo ông Bằng, việc người dân quan niệm cái chết xấu đã ăn sâu vào tiềm thức. “Chúng tôi đã hết cách để ngăn chặn, nói bà con không nghe, mà xử phạt thì không có chế tài. Chúng tôi đã tuyên truyền, thuyết phục quá nhiều lần thậm chí còn dọa sẽ xử phạt nhưng phép vua thua lệ làng. Họ vẫn bất chấp thực hiện luật tục kéo theo nhiều hệ lụy”, ông Bằng phân trần.