Nhà văn Lê Văn Thảo tên thật Dương Ngọc Huy, sinh ngày 1/10/1938 tại Thủ Thừa - Long An. Năm 1962, khi đang học Đại học Toán tại Sài Gòn, ông đã thoát ly vào chiến khu Nam bộ.
Sau hai tập ký “Ngoài mặt trận” và “Từ thế cao”, ông chính thức bước vào làng văn bằng tập truyện ngắn “Đêm Tháp Mười” xuất bản năm 1972.
Nhà văn Lê Văn Thảo (tên thật Dương Ngọc Huy)
Truyện ngắn “Đêm Tháp Mười” được Lê Văn Thảo viết tháng 8/1969. Giữa mênh mông đồng nước, câu chuyện giữa một cán bộ bị lạc trên đường đi công tác và hai vợ chồng người nông dân bị gù lưng, đã phác họa cả không gian quân và dân vùng hiu quạnh lau lách chống lại sự tàn ác của kẻ thù xâm lược.Người chồng còn nhiệm vụ phải vận chuyển vũ khí bí mật, nên người vợ phải lấy xuồng đưa người cán bộ đến nơi cần đến giữa đêm khuya.
Cái cốt lõi là đứa con bé bỏng của hai vợ chồng họ, biết phải nhờ ai trông giữ? Ý chí cách mạng và tấm lòng hào hiệp đã khiến họ nảy sinh sáng kiến, cột chân đứa con vào cây cột để nó chỉ bò chơi quanh quẩn góc nhà. Không thể nói khác hơn, hình ảnh đứa bé ấy và tiếng hát của người nông dân bị gù lưng “à ơi, ba cột chân con vô cây cột, ba cột chân con vào cây cột” làm thức dậy cả một không gian gieo neo ân tình của “Đêm Tháp Mười”.
Nhà văn Lê Văn Thảo nhập cuộc văn chương khá muộn màng, nhưng ông trở thành trường hợp đặc biệt: càng về già thì sự nghiệp sáng tác càng chín muồi. Truyện ngắn “Đêm Tháp Mười” có thể xem như một cột mốc khởi hành của nhà văn Lê Văn Thảo, đó là tác phẩm có cấu trúc khá đơn giản và có chi tiết rất đắc địa.
Nhược điểm ấy sau này đã được ông tìm cách hạn chế triệt để, và ưu điểm ấy sau này đã được ông phát huy tích cực. Và bút pháp của Lê Văn Thảo từ thập niên 1990 đến nay đã xứng danh là một trưởng lão trong lĩnh vực truyện ngắn. Có thể kể ra đây những truyện ngắn có sức rung động sâu xa của Lê Văn Thảo như “Làng lở”, “Tìm chồng cho má”, “Đứa con trở về”, “Chuyện nhỏ tình yêu”, “Con mèo”, “Anh cà khêu đi qua làng”…
Nhà văn Lê Văn Thảo là một mẫu người Nam bộ điển hình, vừa thuần phúc, đôn hậu vừa quyết liệt, sâu sắc. Nhà văn Lê Văn Thảo tự bạch “thấy mình vẫn có máu nhà quê, gốc nông dân từ nhiều kiếp trước, sợ chốn cao sang, giới quan chức quyền quý”. Dù đã có gần 10 năm làm Chủ tịch Hội Nhà văn TPHCM kiêm Phó Chủ tịch Hội Nhà văn VN nhưng Lê Văn Thảo không màng mấy lưu tâm đến địa vị hoặc danh phận. Cả đời ông chỉ có một thao thức: Đi và viết!
Lê Văn Thảo đi khắp nơi, không phải để tìm món ngon vật lạ mà tìm hương nồng thế sự. Ông thích đến những nơi hẻo lánh để cảm thông với những con người lấm láp và thanh cao. Còn khi không về các tỉnh thì ở Sài Gòn ông vẫn có thói quen “tôi hay đến những xóm lao động, ngồi ở những quán cóc, nghiệm ra rằng chính ở đó nghe được những lời hay, biết được những điều thú vị”. Lê Văn Thảo đi để trải nghiệm và trở về bàn viết để trút tâm tư của mình xuống tác phẩm.
Đọc văn Lê Văn Thảo, bên cạnh ngôn ngữ gần gũi đời thường, không thể không ngạc nhiên về khả năng khai thác chi tiết. Ngay cả những tiểu thuyết của Lê Văn Thảo như “Một ngày và một đời”, “Con đường xuyên rừng”, “Cơn giông” hoặc “Sóng nước Vàm Nao” đều rất thuyết phục ở chi tiết. Đặc biệt là chi tiết về những con người ngỡ chừng thấp hèn nhưng đầy ấm áp và tin yêu.
Những thực tế khách quan tràn vào trang viết của Lê Văn Thảo theo đúng như ông quan niệm: “Điều quan trọng nhất của nhà văn theo tôi là tính chân thực. Một chút phô trương, giả dối, làm dáng trong văn chương là hỏng. Nhà văn có tài là người biết bỏ cái gì, chứ không phải viết cái gì. Nhà văn đâu chỉ nên miêu tả một cách khách quan, lạnh lùng về nhân vật và diễn biến sự việc. Nhà văn phải biết lắng cảm xúc, có sự gạn lọc, không đứng ngoài và đứng trên sự thật”.
Khoảng 20 năm cuối đời, văn chương Lê Văn Thảo thực sự thăng hoa. Liên tục nhiều tập truyện ngắn và tiểu thuyết ra đời. Phải chăng, nhà văn Lê Văn Thảo sống đủ rồi mới viết hay, như cách sẻ chia khiêm tốn của ông “bản tính chậm lụt, chuyện trước mắt không mấy khi kịp hiểu ra, thường viết về những kỷ niệm, những hồi ức xưa cũ”? Đấy là cách nói nhún nhường thôi, bởi lẽ những con người hiện đại bộn bề giữa một đô thị sầm uất cũng được Lê Văn Thảo đem vào truyện ngắn rất lôi cuốn. Có thể chứng minh điều này bằng hai truyện ngắn nổi bật của Lê Văn Thảo là “Người Sài Gòn” và “Người viết thư thuê”.
Nhà văn Lê Văn Thảo được trao Giải thưởng Hồ Chí Minh năm 2012. Bây giờ ông xa khuất, văn học phương Nam mất đi một bóng mát có khả năng động viên và kích hoạt cho những người cầm bút trẻ. Thế nhưng, tác phẩm của Lê Văn Thảo vẫn ở lại để đồng hành với nhiều thế hệ sau, giúp họ hiểu thêm về những con người bình thường, những con người bất hạnh mỗi ngày vẫn lấp lánh trên chính số phận mình!
