Hiện nay, hài kịch chỉ đứng sau ca nhạc, để thu hút khán giả màn ảnh nhỏ nhằm đem lại doanh thu cho các công ty giải trí. Cứ bật tivi lên là giáp mặt danh hài, dù không đến mức phát ngán nhưng những khuôn mặt quen thuộc của Hoài Linh, Việt Hương, Trấn Thành, Trường Giang, Xuân Bắc, Tự Long… chứng tỏ lĩnh vực nghệ thuật độc đáo này đang loay hoay tìm kiếm giá trị mới.
Những chương trình dày đặc, từ “Ơn giời, cậu đây rồi”, “Tài tiếu tuyệt” đến “Làng hài mở hội”, “Hội ngộ danh hài”, hoặc “Cười xuyên Việt”, “Thách thức danh hài” đều phơi bày không ít sự bất cập. Cười cợt đấy, mà âu lo đấy!
Cuộc tranh luận hài Bắc – hài Nam bắt đầu từ ý kiến của MC Thành Trung trong live show “Chàng hài xứ Quảng” của Trường Giang. MC Thành Trung cảm thán: “Thực sự bất ngờ khi trời mưa mà khán giả vẫn đến rất đông để ủng hộ các nghệ sĩ. Trong khi ở ngoài Bắc, mọi người xem hài ở Nhà hát, có máy lạnh nhưng khán giả chỉ có 3 hàng”.
Quan điểm của MC Thành Trung đưa ra ở góc độ người xem nhiều hay ít, do đó động chạm đến… tự ái của không ít nghệ sĩ. Diễn viên Quang Thắng phân tích: Khán giả miền Nam thì hiền hơn, họ không đòi hỏi cao, cứ thấy vui thì họ cười. Còn khán giả miền Bắc dù sao cũng là “kẻ sĩ Bắc Hà” nên đòi hỏi cao hơn, trong một tiểu phẩm lúc nào cũng phải có “mở bài, thân bài”, kết luận”. Riêng miền Nam đôi khi họ đến rạp không đơn thuần chỉ để xem hài mà có thể đến vì nghệ sĩ và nhiều lúc chưa cần diễn hài họ cũng đã cười rồi.
Tôi đã từng làm việc chung với các nghệ sĩ hài miền Nam và thấy được sức sáng tạo của các anh chị trong đó rất lớn. Có thể họ vừa diễn thế này nhưng sau khi đạo diễn yêu cầu hoặc khán giả chưa vừa lòng là họ ngay lập tức có thể làm lại kiểu khác được ngay. Sự sáng tạo đó của nghệ sĩ hài miền Bắc còn chậm hơn so với các anh chị miền Nam!”.
Cũng với suy tư ấy, diễn viên Quang Tèo bổ sung: “Người miền Bắc thường ăn hôm nay, nghĩ ngày mai, nghĩa là làm được 10 phần chỉ dám tiêu pha hết 5 phần. Do vậy, người Bắc thích hài sâu sắc, thâm thúy để nghĩ ngợi. Miền Nam thì khác, làm được bao nhiêu có thể tiêu hết luôn, mai lại làm tiếp. Do vậy, người Nam thích cười một cái rồi thôi, không thích phải nghĩ ngợi"Nghệ sĩ miền Nam có thể chạy show 4 tụ điểm trong một tối, còn nghệ sĩ miền Bắc lại không thể vì không phải nhà hát nào cũng cho”.
Môi trường nghề nghiệp cũng là một yếu tố quan trọng, nhìn chung người miền Nam cởi mở hơn, nên dễ dàng đón nhận cái mới hơn. Thế nhưng, nếu chính danh hài cứ diễn theo lối mòn thì sẽ bị tẩy chay ngay. Khán giả sẽ tìm đến với những hiện tượng khác, thú vị hơn, trẻ trung hơn.
Bằng kinh nghiệm của mình, diễn viên Hiệp Gà lý giải: Tôi mang đến tiếng cười khác kiểu anh Quang Thắng hoặc khác anh Chí Trung… miễn sao họ vẫn được khán giả đón nhận thì họ vẫn cứ sống với nghề. Ông trời phú cho mỗi người một con đường đi và khán giả cho họ một chỗ đứng.
Tôi thấy rằng, nghệ sĩ phía Nam có được nhiều cơ hội va chạm với khán giả hơn, môi trường va chạm tốt hơn và có thể được khán giả yêu mến hơn nhưng chưa hẳn họ đã được khán giả miền Bắc yêu mến. Hoặc cũng có nhiều nghệ sĩ miền Bắc được nhiều khán giả yêu mến nhưng khi vào Nam lại không lấy được tiếng cười của khán giả trong đó. Thực ra, vấn đề này thuộc về phạm trù văn hoá và thị hiếu vùng miền. Chính văn hoá vùng miền khiến nghệ sĩ có những khoảng cách nhất định với khán giả!”.
Với sự giao lưu sâu rộng, đặc biệt qua dòng người di cư, tính chất khác biệt về văn hóa miền Nam và miền Bắc không còn đáng kể. Nghệ sĩ nào thụ động thì chuốc lấy thất bại, ở miền Nam cũng vậy, và ở miền Bắc cũng vậy.
Do đó, nữ diễn viên gạo cội Minh Hằng không ngần ngại chia sẻ: “Công bằng mà nói thì nghệ sĩ miền Nam hiện nay có sức sáng tạo rất ghê gớm. Nghệ sĩ miền Bắc đôi khi ngủ quên trong những sự sáng tạo của mình nên thường tự phong cho mình là “danh hài họ”, “nghệ sĩ kia”… Tôi nghĩ rằng, nghệ sĩ hài hay nghệ sĩ không hài, một khi đã làm nghệ thuật thì đều có sự sáng tạo cả. Và hãy để sự yêu mến ấy cho khán giả chứ chúng ta không nên tự phong nọ, phong kia.
Tôi đi diễn miền Nam rất nhiều lần. Tôi cũng từng ngồi dưới hàng ghế khán giả để xem các bạn của mình diễn. Và tôi ngưỡng mộ các nghệ sĩ miền Nam như chị Hồng Vân, anh Hoài Linh, anh Thành Lộc. Đấy là những người bạn của tôi. Và giá như nghệ sĩ miền Bắc như chúng tôi cũng được khán giả yêu mến như các bạn ấy thì tốt biết mấy. Rõ ràng, các nghệ sĩ miền Nam thuận lợi hơn nghệ sĩ miền Bắc rất nhiều”.
Yếu tố thời tiết có ảnh hưởng đến sàn diễn không? Có đấy, nhưng không đáng kể. Nếu miền Bắc rét buốt, thì miền Nam cũng ngập lụt vì triều cường. Mặc khác, biến đổi khí hậu không chừa một vùng nào trên đất nước chúng ta. Muốn khán giả yêu mến, nghệ sĩ phải có cái duyên riêng của mình.
Diễn viên Trường Giang đang lên như diều gặp gió trong vài năm gần đây, thổ lộ: “Nhiều người có nhận xét là hài miền Nam xàm, xem xong rồi thôi, hài miền Bắc thâm thúy, sâu cay… nhưng tôi không quan tâm điều đó. Với tôi, chỉ cần lên sân khấu, biểu diễn hết mình, khán giả thấy vui, vỗ tay tán thưởng, vậy là đủ. Hài miền nào cũng vậy, nếu bạn dành thời gian cho nó, hiểu thì sẽ thấy hay và yêu mến.
Tại sao Xuân Bắc, Tự Long lại thành công? Tại sao anh Hoài Linh lại có một chỗ đứng trong lòng khán giả không thể thay thế? Là bởi họ tài năng và sống tốt. Cái tài và cái đức của họ là chất liệu xây dựng nên thành công bền vững. Và những điều đó được đông đảo khán giả công nhận.
Bản thân tôi đã ra miền Bắc biểu diễn nhiều lần và nhận được sự đón nhận nhiệt tình của khán giả. Họ đã vỗ tay không ngớt và chia sẻ những ý kiến tâm đắc của mình. Tôi nghĩ rằng, chỉ cần mình diễn hết sức, đặt cái tâm vào từng tác phẩm thì người xem sẽ đón nhận. Vì khán giả ngày nay rất tinh tế, người ta sẽ chọn và yêu mến những tác phẩm có giá trị, đem niềm vui và cảm xúc đến với họ”.
Hãy bình tĩnh nhìn nhận, rất nhiều nghệ sĩ miền Bắc khi vào miền Nam diễn hài, rất được khán giả ưa chuộng. Ví dụ, diễn viên Đức Hải đã vào Sài Gòn hơn một thập niên, và vẫn là một gương mặt được yêu thích trên sân khấu đô thị nhộn nhịp nhất phương Nam.
Diễn viên Đức Hải có phải trường hợp cá biệt không? Phải chăng diễn viên Đức Hải may mắn? Không hề, diễn viên Đức Hải chia sẻ: “Nếu vẫn còn nhận xét hài miền Nam nhảm thì đó là định kiến, phải bỏ tiền đi xem hài kịch cả hai miền mới kết luận được. Tôi đã vào Sài Gòn 16 năm nay, hài kịch trong Nam đã thay đổi rồi và thay đổi theo chiều hướng tích cực. Nếu mọi người chăm chỉ xem các game show hài của miền Nam sản xuất sẽ thấy chất lượng ngày càng được nâng cao, thậm chí rất tốt.
Khi tôi làm huấn luyện viên của một số cuộc thi hài, tôi và các đồng nghiệp cũng đặt ra tiêu chí hài là phải sạch sẽ, trí tuệ và đòi hỏi kỹ năng cao của người nghệ sĩ. Ai không làm được, tôi loại ngay. Trong khi chất lượng hài miền Nam đang lên thì tôi lại lo ngại cho cách làm tiểu phẩm dễ dãi của một số nghệ sĩ hài phía Bắc.
Tôi nghĩ chính những người như thế mới cần xem lại chứ không phải nghệ sĩ miền Nam. Hơn nữa, nghệ sĩ miền Nam rất đầu tư cho tiết mục, đi diễn luôn có màn hình LED, sân khấu chuẩn, vũ đạo cũng phải theo yêu cầu. Nhiều người sẵn sàng bỏ hàng chục triệu để đầu tư trang phục. Họ rất cầu thị, tiến bộ và đó là lý do họ có thể đi xa trên con đường nghệ thuật!”
Nếu có một vật cản để dẫn đến khác biệt giữa hài Nam và hài Bắc chính là… ngôn ngữ. Tiếng địa phương chỉ đắc dụng trong những vở diễn cụ thể, ví dụ Hoài Linh từng khiến khán giả cười nghiêng ngả với giọng Phú Yên, còn Trường Giang từng gây hưng phấn cho người xem với giọng Quảng Nam. Tuy nhiên, lạm dụng ngôn ngữ địa phương không phải là một ưu điểm để có được tiểu phẩm xuất sắc.
Trước đây, Nhà hát Tuổi Trẻ từng có chương trình “Đời cười” chấn động, bán vé như tôm tươi ở miền Bắc và công chúng xếp hàng dài mua vé ở miền Nam. Vì sao, vì chất lượng của mỗi tiết mục rất cao. Đặc biệt là kịch bản những tiểu phẩm được dịch từ Trung Quốc quá hay. Hài kịch hiện nay chỉ uốn éo ngôn ngữ để chọc cười, mà thưa vắng chi tiết tức cười. Xin cam đoan, nếu có được kịch bản cỡ hài kịch Moliere thì người Nam hoặc người Bắc đều ùn ùn kéo đến rạp để cười không nhặt được mồm.
