70 năm sau ngày ra đời, “Nhật ký trong tù” không chỉ có ý nghĩa văn chương sâu sắc mà còn là bài học về triết lý sống, về đạo đức cách mạng, trở thành di sản vô giá của dân tộc Việt Nam.
Sức sống trường tồn
Tập thơ “Nhật ký trong tù” được Bác Hồ sáng tác bằng chữ Hán trong 14 tháng (đầu năm 1942 đến đầu năm 1943) khi bị chính quyền Tưởng Giới Thạch giam giữ trong các nhà lao thuộc tỉnh Quảng Tây (Trung Quốc) và đã được công nhận là bảo vật quốc gia.
Theo GS. Phong Lê, đây là tập thơ ra đời ngẫu nhiên. Cho đến nay, hành trình của nguyên tác vẫn còn nhiều chỗ chưa sáng tỏ. Ai giữ hộ tập thơ cho Bác? Ai gửi tập thơ về Hà Nội? Từ Hà Nội, hành trình của nguyên tác đi theo con đường nào để đến Bảo tàng Cách mạng? Hành trình đó là ngẫu nhiên hay do chủ ý của Bác, hay của tổ chức nào? Với khoảng thời gian 17 năm im lặng mới đến với công chúng, chứng tỏ người viết không quá quan tâm đến sản phẩm mình làm ra, hoặc không xem đó là áng văn chương, hoặc có giá trị văn chương thực sự? 15 tháng bị giải tới giải lui qua nhiều nơi, rất gian khổ, mà có 134 bài thơ là một kỷ lục.
Việc chọn chữ Hán và thể Đường luật sau 23 năm viết bằng chữ Pháp và Việt, là hình thức chuyên chở thích hợp nhất ý tưởng và cảm xúc của mình, vì gia đình Bác thuộc dòng chân Nho, chứng tỏ đó là nhu cầu ghi chép cho riêng mình, chứ không phải là để “giữ bí mật” với kẻ thù.
"Nhật ký trong tù" là tài sản vô giá trong di sản văn hóa của dân tộc Việt Nam
Cũng theo GS. Phong Lê, tập thơ Bác không nhằm vào bất cứ đối tượng nào, được viết ra trong hoàn cảnh bị giam giữ, lại mang chất thơ và những giá trị thơ đích thực và là bức chân dung tự họa của con người Hồ Chí Minh bởi “Ngục trung nhật ký” là thơ Bác viết cho riêng mình.
Theo nhà thơ Hữu Thỉnh thì “Nhật ký trong tù” là tập thơ có sức sống vượt thời gian, sức trường tồn. “Nhật ký trong tù” thỏa mãn mọi thước đo, tiêu chí Đông tây kim cổ: thơ hay là làm người ta quên thơ đi, chỉ còn cảm thấy có tình người. “Nhật ký trong tù” giúp ta hiểu được tình người tấm lòng tình thương yêu nhân cách… Còn về văn chương, trong “Nhật ký trong tù” thỏa mãn 3 yêu cầu: Nội dung tư tưởng; nghệ thuật và ngôn ngữ. Nội dung “Nhật ký trong tù” là bộ sử thi về thế giới tâm hồn nhiều cung bậc và nhân cách Hồ Chí Minh. Bối cảnh lịch sử là giá trị sử thi, là tấm gương đẹp đẽ, sáng ngời của chiến sĩ chiến đấu vì độc lập tự do; qua “Nhật ký trong tù” thấy được nghị lực phi thường, dấn thân triệt để, nhân cách được tôi luyện trong lửa nóng và tuyết lạnh, ngày càng sáng ngời trong những hoàn cảnh éo le nhất.
Cần phát huy giá trị
Đến nay, “Nhật ký trong tù” đã được dịch ra 30 thứ tiếng. Hội Nhà văn Việt Nam cũng vừa đăng ký thỏa thuận để dịch tập thơ của Bác ra tiếng Ảrập. Điều này chứng tỏ sức sống mạnh mẽ, sức ảnh hưởng lớn lao của tập “Nhật ký trong tù”. Nếu được tuyên truyền, quảng bá tích cực và hiệu quả, “Nhật ký trong tù” sẽ lôi cuốn được nhân dân trong và ngoài nước hiểu thêm về những giá trị tinh thần tốt đẹp, nhân văn của Việt Nam, thông qua Hồ Chí Minh.
Tuy nhiên, điều đáng lo ngại hiện nay, trong giới trẻ nhiều người đã không còn biết rõ về giá trị và xuất xứ tập thơ “Nhật ký trong tù”. Một trong những lý do là theo tinh thần giảm tải chương trình phổ thông hiện nay, số tiết học và số lượng các bài thơ trong “Nhật ký trong tù” giảm đi so với chương trình giáo dục trước đây. Cụ thể, ở trung học cơ sở (lớp 8) có các bài “Ngắm trăng”, “Đi đường”; ở trung học phổ thông (lớp 11) có bài “Chiều tối” và bài “Lai Tân” (chỉ đọc thêm ở chương trình chuẩn, được học chính ở chương trình nâng cao). Mặt khác, chương trình cũng không dành tiết học riêng cho việc giới thiệu chung về “Nhật ký trong tù”. Học sinh không có điều kiện tìm hiểu chung về tập thơ, từ đó việc tiếp nhận bài thơ cụ thể sẽ có khó khăn.
Đây là điều đáng tiếc, bởi giá trị giáo dục, tinh thần nhân văn của tập thơ đã được cả thế giới thừa nhận và đánh giá cao. Theo nhiều nhà nghiên cứu, nên quy định học sinh lớp 8 đọc toàn bộ “Nhật ký trong tù” như một trong các cuốn sách bắt buộc phải đọc. Sau khi đọc xong, các em phải thực hiện bài viết về “Nhật ký trong tù” để giáo viên thẩm định, nhưng không chấm điểm. Việc quy định học sinh đọc các cuốn sách bắt buộc, ở các nước châu Âu đã làm từ lâu. Điều này sẽ giúp các em học sinh vừa hiểu được xuất xứ và một phần giá trị tập thơ, qua đó hiểu về tấm gương đạo đức của Bác; song lại không gây áp lực về vấn đề điểm số cho các em.
| Ngày 6/9, Ban Tuyên giáo Trung ương và Ủy ban Toàn quốc Liên hiệp các Hội VHNT Việt Nam tổ chức Tọa đàm khoa học 70 năm tác phẩm “Nhật ký trong tù” của Chủ tịch Hồ Chí Minh. Phát biểu tại hội thảo, ông Đinh Thế Huynh, Ủy viên Bộ Chính trị, Trưởng ban Tuyên giáo Trung ương nhấn mạnh: “Nhật ký trong tù” không chỉ có ý nghĩa văn chương sâu sắc, mà là tài sản vô giá trong di sản văn hóa của dân tộc Việt Nam, đặc biệt từ khi tác phẩm được dịch ra tiếng Việt, phát hành rộng rãi năm 1960, lan tỏa và thấm sâu vào đời sống xã hội Việt Nam… Là tập nhật ký bằng thơ, “Nhật ký trong tù” chẳng những là một văn kiện lịch sử vô giá về một giai đoạn hoạt động cách mạng của Nguyễn Ái Quốc - Hồ Chí Minh, mà nó còn là một tác phẩm văn học lớn, là bức chân dung tự họa bằng thơ của người chiến sĩ cộng sản Hồ Chí Minh, nhà thơ lớn Hồ Chí Minh”. |
