Nhức nhối

Cùng với sự xuống cấp nghiêm trọng của các công trình đầu mối thuỷ lợi, tình trạng vi phạm Pháp lệnh Khai thác & bảo vệ CTTL đang ngày càng gia tăng cả về số lượng và mức độ.

>> Thuỷ lợi già nua, tổn thất nặng nề

Vi phạm "bão hòa"

Hà Nội là một trong những địa phương xảy ra tình trạng vi phạm Pháp lệnh Khai thác & bảo vệ CTTL rất phức tạp cả về số vụ vi phạm và mức độ vi phạm; điển hình là các huyện Từ Liêm, Thanh Oai, Phú Xuyên, Thường Tín, Thanh Trì, quận Hà Đông… Theo Chi cục Thuỷ lợi Hà Nội, đến cuối tháng 4/2013, toàn TP còn tồn tại 13.064 vụ vi phạm, riêng trục chính sông Nhuệ gần 5.000 trường hợp.

Các vụ vi phạm tập trung chủ yếu ở hành vi xây dựng nhà cửa, lều lán và trồng cây lâu năm trái phép trong phạm vi hành lang bảo vệ CTTL, ngoài ra còn một số hành vi ảnh hưởng trực tiếp đến dòng chảy của kênh (sông) như đào ao, quây đăng chăn thả vịt, ngâm tre, gỗ trong lòng kênh.

Huyện Từ Liêm là một trong những điểm nóng về hiện tượng vi phạm hành lang bảo vệ CTTL, trọng tâm là khu vực hai bên bờ sông Nhuệ. Theo thống kê, đến hết tháng 4/2013, huyện này còn tồn tại 2.402 vụ. Đáng chú ý là tình hình vi phạm có xu hướng ngày càng gia tăng (năm 2011 số vụ phát sinh là 189 vụ; năm 2012 phát sinh 70 vụ và 2013 phát sinh 19 vụ).

Rác thải, rau, bèo kết mảng dày đặc dưới chân cầu Chợ Lương, xã Yên Bắc, 
huyện Duy Tiên, Hà Nam

Những địa phương xa trung tâm TP, tình trạng vi phạm CTTL cũng diễn biến hết sức phức tạp, gây hậu quả nghiêm trọng. Có mặt tại thôn Đỗ Hà, xã Khánh Hà, huyện Thường Tín, chúng tôi thực sự sửng sốt trước những dãy nhà san sát đua nhau cắm trụ xuống lòng sông, tường xi măng vẫn mới và chưa bị rêu bám. Chứng tỏ chúng được cơi nới cách đây chưa lâu.

Đặc biệt, không ít gia đình sử dụng diện tích cơi nới này để chăn nuôi lợn, gà. Phân, nước thải vệ sinh chuồng trại được đổ thẳng xuống sông. Nước sông Nhuệ màu đen đặc, gần như đứng im do bị bồi lắng và rau bèo mọc um tùm. Nhiều đoạn, người dân còn cắm cọc, căng lưới để thả vịt tạo thành những nút thắt bóp nghẹt lòng sông.

Tuy nhiên, ông Tình, Phó Chủ tịch UBND xã Khánh Hà lại nói: “Từ năm 2008 trở lại đây, trên địa bàn xã hầu như không phát sinh thêm vụ việc vi phạm CTTL" (?).

Khi được hỏi về văn bản thống kê các vụ vi phạm CTTL trên địa bàn xã, vị này lấy lý do bộ phận chuyên môn đi vắng nên sẽ trả lời vào ngày hôm sau. Đã 5 ngày trôi qua, dù phóng viên cố gắng liên hệ, nhưng phía chính quyền vẫn chưa đưa ra được con số cụ thể.

Gian nan xử lý

Hiện, toàn hệ thống thuỷ lợi Bắc Đuống có 946 công trình vi phạm, tuy nhiên mới chỉ giải toả được 77 vi phạm. Tình trạng vi phạm công trình, xả thải vào hệ thống ngày càng gia tăng gây ảnh hưởng đến khả năng tưới, tiêu.

Ông Nguyễn Văn Ty, PGĐ Cty TNHH MTV KTTL Bắc Đuống chia sẻ: “Công tác giải phóng mặt bằng hết sức khó khăn. Sự phối hợp với các địa phương cũng chưa chặt chẽ. Hiện nay, phạm vi quản lý thuỷ nông nội đồng của các HTX sử dụng nước chưa được phân định rõ ràng, dẫn đến có nơi chồng lấn lênh nhau, có nơi bị buông lỏng quản lý.

 Chỉ những trọng điểm bức xúc, mang tính ảnh hưởng trực tiếp, gay gắt thì chính quyền mới xử lý nhanh, chứ còn vi phạm ở mức nhẹ hơn, hoặc không thể hiện ngay thì thường chậm chạp”.

Một nguyên nhân khác dẫn đến việc xử lý vi phạm CTTL trở nên khó khăn là bởi, rất nhiều vụ việc vi phạm đã diễn ra từ trước năm 2001 (trước khi nhà nước ban hành Pháp lệnh Khai thác & bảo vệ CTTL) nên không có cơ sở pháp lý để xử phạt. Trường hợp vi phạm hành lang bảo vệ kênh tưới B2 của 77 hộ SX công nghiệp tại phường Đồng Kỵ, TX Từ Sơn, Bắc Ninh là ví dụ điển hình.

Từ những năm 90 của thế kỷ XX, cán bộ thôn Đồng Kỵ, xã Đồng Quang đã cho 77 hộ thuê trái phép làm nhà xưởng SX với tổng số 11.535,8 m2. Năm 2000, quỹ đất này được thu hồi và bàn giao cho UBND xã Đồng Quang, nay là UBND phường Đồng Kỵ quản lý để làm đất công ích 5%. UBND xã đã ký kết hợp đồng cho thuê có thời hạn đối với các DN, hộ cá nhân có nhu cầu sử dụng đất để hình thành nguồn thu cho ngân sách địa phương.

“Do hợp đồng cho thuê đất mà UBND xã ký kết với các hộ dân có thời hạn đến hết năm 2016 nên chúng tôi không thể xử lý vi phạm được”, ông Dương Văn Canh, Chủ tịch UBND phường Đồng Kỵ cho biết.

Hiện, việc phân cấp quản lý khai thác và bảo vệ CTTL chưa được phân định rõ ràng, thế nên xảy ra tình trạng quản lý không đến nơi đến chốn. Theo kiểm đếm của PV NNVN, chỉ riêng khu vực cầu Chợ Lương, xã Yên Bắc, huyện Duy Tiên (Hà Nam) đã có khoảng 20 ngôi nhà lấn chiếm ra lòng sông Châu Giang.

Đặc biệt, dòng nước ở đây chết đứng vì rác thải, rau bèo kết tụ thành mảng dày, trẻ con có thể đi qua. Nhưng điều lạ là Phòng NN-PTNT huyện Duy Tiên không nắm được trên địa bàn huyện có bao nhiêu vụ vi phạm Pháp lệnh Khai thác & bảo vệ CTTL. “Chúng tôi không biết vì không có ai báo cáo”, ông Lê Đức Tập, Phó trưởng phòng NN-PTNT huyện Duy Tiên nói.

Một khó khăn nữa làm ảnh hưởng đến hiệu quả xử lý vi phạm CTTL là chế tài xử phạt chưa nghiêm. Ông Nguyễn Quốc Hội, TGĐ Cty TNHH MTV Đầu tư & phát triển thuỷ lợi sông Nhuệ (Hà Nội) kể: “Tôi nhớ năm ngoái Bộ NN-PTNT đầu tư cho công trình cống điều tiết hạ lưu Liên Mạc, có 7 hộ xây dựng nhà nằm trên lòng sông. TP Hà Nội phải họp năm lần bảy lượt để giải quyết 7 hộ này.

Vì cơ chế chính sách có nhiều vướng mắc nên TP phải cấp đất cho người ta di dời ra chỗ khác; phải chi tiền đền bù toàn bộ vật dụng, kiến trúc của 7 căn nhà. Bây giờ, nó ảnh hưởng thành tiền lệ và người ta cho rằng cứ cùn là được, theo thời gian là đâu lại vào đấy”.