Nơi vợ chồng không dám bỏ nhau

Còn nếu người chồng đi ngoại tình bị phát hiện sẽ phải đeo hai thanh gỗ vào cổ, đi khắp các bản hô to: “Tôi ngoại tình”...

Ngược lại, người vợ đi ngoại tình, chồng bắt được, anh em nhà vợ phải mua rượu cần, lợn bản sắm sửa mâm cơm sang xin lỗi bố mẹ chồng và chồng thay cho người đi ngoại tình.

Phạt nặng tội ngoại tình

Trong quan niệm của người La Ha (xã Nậm Ét, huyện Quỳnh Nhai, Sơn La), vợ chồng sống với nhau phải chung thủy, cấm kị việc “vợ nọ, con kia”. Tuyệt đối cấm anh em ruột, họ hàng lấy nhau.

Ông Quàng Văn Đoàn (bản Huổi Pao) bảo, riêng người La Ha không có chuyện đánh ghen như người dưới xuôi. Hình thức trị tội ngoại tình vô cùng độc đáo. Người chồng đi ngoại tình bị vợ hoặc anh em bắt được sẽ phải tự đi vào rừng, chặt một khúc gỗ của cây vương. Sau đó, dùng khúc gỗ này đẽo thành hai miếng nhỏ, đeo vòng qua cổ.

“Người này phải đi bộ khắp các bản, dùng một thanh gỗ khác gõ mạnh vào hai miếng gỗ vương, miệng hô to: “Tôi ngoại tình. Tôi ngoại tình”. Bao giờ đi hết đường mới được vợ cho phép về nhà nói chuyện”, ông Đoàn kể.

Chưa hết, sau đó người chồng phải mang một con lợn khoảng 30 kg sang làm cơm xin lỗi cả họ nhà vợ. Người chồng nào bị một lần xử phạt theo kiểu này, khiếp vía cả đời.

Còn nếu như người vợ ngoại tình bị bắt được, người La Ha lại có một cách xử rất riêng.

Trong tục cưới hỏi của người La Ha, anh em họ nhà vợ bao giờ cũng được ăn phần hơn. Cậu, chú, dì bên đằng vợ được xếp vào một mâm gọi là “lũng ta”. Khi bị bắt ngoại tình, vợ không được phép xin lỗi chồng và họ hàng nhà chồng.

Theo tục, “lũng ta” phải sắm rượu cần, lợn bản, gà bản, làm một vài mâm cơm để xin lỗi nhà chồng cho cháu gái. Tùy vào mức độ vi phạm mà mâm cơm xin lỗi to hay nhỏ. Ít thì một vài ché rượu cần, đôi gà, một con lợn. Nặng thì 4 - 5 ché rượu cần, đôi con lợn, dăm con gà.

“Tục bắt "lũng ta" phải đi xin lỗi cho cháu gái bởi vì, trước được ăn phần hơn. Ăn rồi mà không biết dạy con cháu, để nó đi ngoại tình thì đi mà xin”, ông Quàng Văn Phạo, một người dân khác ở đây, cho hay.

Ngoại tình đã thế, nhắc tới chuyện bỏ nhau, người La Ha coi đó như một nỗi sợ. Vì ai bỏ ai cũng đều bị phạt vạ hết sức nặng.

Vợ mà bỏ chồng trước, gia đình nhà chồng sẽ sang tận nhà vợ phạt vạ ba con trâu. Thời gian công sức người con trai đi ở rể được ước định bằng giá trị của ba con trâu.

Nhà nào có trâu thì phải trả bằng trâu, nhà nào không có trâu thì phải trả bằng tiền, khi xưa là bạc trắng. Ngược lại, khi người chồng bỏ vợ, gia đình vợ sang phạt vạ ba lạng đồng bạc.

Đồng bạc dùng khi bị phạt vạ nếu bỏ nhau

Nói đoạn, ông Phạo đi vào buồng lấy ra một đồng bạc cho chúng tôi xem. Đó là một đồng bạc của Pháp, được ông Phạo cất giữ mấy chục năm nay.

“Mỗi đồng bạc này mà đem ra cửa hàng vàng họ trả một triệu đồng. Ở bản này còn ít nhà giữ được đồng bạc này lắm”, một phụ nữ trong gia đình ông Phạo cho hay.

Vợ chồng bỏ nhau, theo tục thì con trai theo bố, còn con gái theo mẹ. Sau khi đường ai nấy đi, hai người vẫn được phép qua thăm bố mẹ. Tuy nhiên, ngày bố mẹ mất, người La Ha kiêng kỵ việc con rể, con dâu cũ đến viếng.

Trưởng bản Huổi Pao Quàng Văn Pánh cười như nắc nẻ: "Ở đây họ không dám bỏ nhau đâu, bỏ có mà mất cả vợ lẫn trâu à!".

Hai năm “cấm vận”

Bản Huổi Pao của người La Ha nằm tít trên đỉnh núi cao, nơi tận cùng của xã Nậm Ét. Sương mù giăng phủ quanh năm.

Từ trung tâm huyện, con đường duy nhất để vào để đi vào Nậm Ét rồi lên Huổi Pao là thuyền máy. Trời mưa, nước lòng hồ Thủy điện Sơn La như thêm phần hung dữ. Chiếc thuyền nhỏ chòng chành, nhiều phen như muốn lật nghiêng.

Trưởng bản Pánh dẫn chúng tôi đi một vòng quanh bản, rồi rẽ vào nhà ông Quàng Văn Phạo. Ông Phạo vừa bước sang tuổi 72, thân hình gầy gò, khắc khổ vô cùng. Vợ ông đang bệnh nặng, cả nhà đang quây quần chờ thầy mo đến cúng.

Ông Quàng Văn Phạo và đồ đựng gạo, đỗ đi khi đi hỏi vợ

Nhấp chén nước ngâm rễ cây rừng, chúng tôi hỏi chuyện ông cưới vợ trước đây. “Không đơn giản đâu, không đơn giản đâu”, ông Phạo lắc đầu nguầy nguậy.

Cũng như nhiều thanh niên người La Ha khác, ông Phạo cũng phải đi ở rể khi lấy vợ. Ông lấy vợ ở xã Nậm Giôn (huyện Mường La). Gần chục năm trời đằng đẵng, ông nai lưng làm việc, báo đáp công ơn bố mẹ vợ vì đã có công sinh thành, nuôi dưỡng vợ mình.

“Nó bắt ở bao nhiêu thì phải mình phải ở bấy nhiêu thôi, người ít thì vài ba năm, người nào lâu thì hơn chục năm. Muốn về nhà mình thì phải xin phép, nó không cho là không được về. Không được làm trái ý bố mẹ vợ. Anh nào không chịu được cũng phải xin đấy”, ông Phạo gật gù.

Làm một bi thuốc lào rõ đanh, ông Phạo kể tiếp, cái đặc biệt nhất trong phong tục ở rể của người La Ha đó là trong vòng 2 năm đầu, vợ chồng không được “gần gũi” nhau. Nhà vợ bố trí cho con rể một góc riêng, cấm được mon men đến chỗ vợ.

“Có đôi nào chưa đủ hai năm mà có bầu không”, chúng tôi hỏi. Đang uống dở chén nước, ông Phạo đột nhiên dừng lại: “Ồ ồ, không có đâu. Nó phạt chết đấy”.

Mấy phụ nữ người La Ha đang quanh quẩn bếp lửa, nghe ông Phạo nói bỗng cười phá lên. Câu chuyện của chúng tôi càng lúc càng cao trào.

“Tại sao đã là vợ chồng lại không được ngủ chung?”, chúng tôi hỏi tiếp. Ông Phạo cười: “Nó sợ mình lừa con gái nó chứ sao, hết hai năm thử thách nó mới cho vợ chồng ngủ với nhau”.

Sau từng đó thời gian, nhà trai được phép mang trâu bò lợn gà sang chính thức cưới vợ cho con trai. Người con gái chính thức được lên "tằng cẩu", báo hiệu “tôi đã có chồng”. Hai vợ chồng có thể “gần gũi” và sinh con tại nhà vợ.

“Chuyện bình thường thôi, có người ở rể lấy vợ rồi đẻ con. Con trai gần đến tuổi cưới vợ, bố mẹ mới được phép đưa con về nhà nhìn mặt ông bà nội”.

Trường hợp, người con trai nếu mồ côi, không còn anh em họ hàng thì có thể sống tại nhà vợ đến hết đời.