Những thông tin mới nhất từ thực tế xuống giống vụ đông xuân và tình hình thị trường XK gạo đầu năm nay đã cho thấy lúa gạo phẩm cấp thấp sẽ gặp khó khăn rất lớn trong việc tiêu thụ. 
Xuất khẩu gạo qua cảng Sài Gòn
Ông Lê Thanh Tùng, chuyên viên Cục Trồng trọt vừa có chuyến đi khảo sát tình hình xuống giống lúa vụ đông xuân 2011-2012 ở các tỉnh, thành phố vùng ĐBSCL. Theo ông Tùng, tuy chưa có con số thống kê cụ thể về diện tích xuống giống lúa IR 50404 ở từng tỉnh, nhưng trên toàn vùng ĐBSCL, có ít nhất 30% diện tích vụ đông xuân được gieo sạ bằng giống lúa này, tương ứng với ít nhất là 460 ngàn ha. Lúa IR 50404 trong vụ đông xuân luôn đạt năng suất rất cao, từ 7-8 tấn/ha. Như vậy, sản lượng lúa IR 50404 trong vụ đông xuân này sẽ vào khoảng 3,2-3,6 triệu tấn.
Trong khi đó, theo ông Trương Thanh Phong, Chủ tịch Hiệp hội Lương thực Việt Nam, thị trường gạo cấp thấp của Việt Nam đang sụt giảm rất mạnh. Trong cả năm 2011, cả nước ta chỉ XK được 859 ngàn tấn gạo cấp thấp, chiếm 12,09% tổng lượng gạo XK trong năm qua và giảm tới 61,5% so với năm 2010. Nhìn vào con số nói trên đã thấy ngay nguy cơ lớn cho việc tiêu thụ lúa IR 50404 trong vụ đông xuân 2011-2012 vì sản lượng gạo IR 50404 trong vụ này sẽ cao ít nhất là gấp đôi so với lượng gạo cấp thấp được XK trong cả năm ngoái.
Chưa hết, cũng theo ông Trương Thanh Phong, thị trường gạo cấp thấp của Việt Nam chủ yếu là châu Phi, Philippines và Bangladesh. Năm ngoái, châu Phi chiếm 22,75% lượng gạo XK của nước ta. Nhưng trước sức cạnh tranh quá lớn của gạo cấp thấp từ Ấn Độ, Myanmar với giá thấp hơn nhiều so với gạo cùng loại của Việt Nam, trong những tháng đầu năm nay, gạo Việt Nam gần như sẽ không bán được vào thị trường này, nhất là khi các nước Tây Phi đang tồn kho một lượng gạo không nhỏ.
Bởi thế, ông Phong cho rằng trong nửa đầu năm nay, lượng gạo Việt Nam XK sang châu Phi sẽ chỉ còn chiếm khoảng 3% tổng lượng gạo XK so với mức 22,75% của năm 2011. Thị trường Bangladesh chúng ta cũng gần như không thể vào được trong 6 tháng đầu năm nay. Mọi hy vọng cho gạo cấp thấp, chỉ còn trông đợi vào thị trường Philippines.
Năm nay, Philippines sẽ NK 500 ngàn tấn gạo, nhưng sớm nhất phải tới đầu hoặc giữa tháng 2, nước này mới tổ chức đấu thầu, và đến giờ vẫn chưa biết Philippines sẽ mua bao nhiêu tấn gạo phẩm cấp thấp. Ông Phong cho rằng nếu không có chiến lược hợp lý với thị trường Philippines ngay từ bây giờ, chúng ta sẽ bị “nghẹt thở” trong việc tìm đầu ra cho XK gạo đầu năm nay, nhất là với gạo phẩm cấp thấp.
Ông Tùng than: “Chỉ một chiếc ghe chừng 10 tấn của thương lái tới hỏi mua lúa IR 50404 là mọi khuyến cáo của Bộ NN-PTNT, Cục Trồng trọt và ngành nông nghiệp địa phương sẽ bị nông dân bỏ qua liền”.
Không chỉ Philippines, việc giữ vững các thị trường gạo khác ở châu Á cũng được coi là vấn đề sống còn đối với XK gạo Việt Nam trong những tháng đầu năm nay. Bởi thực tế XK gạo trong những năm qua cho thấy châu Á luôn là thị trường quan trọng nhất đối với hạt gạo Việt Nam. Năm 2011, châu Á chiếm tới 66,52% lượng gạo XK của Việt Nam. Trong giai đoạn 2006-2010, châu Á luôn chiếm trên 50% lượng gạo Việt Nam XK hàng năm. Bởi thế, ngoài việc phải giữ vững những thị trường truyền thống, trong năm nay, Việt Nam sẽ đẩy mạnh việc XK gạo vào một thị trường lớn và rất gần gũi là thị trường Trung Quốc.
Ông Phong cho biết VFA sẽ thành lập câu lạc bộ kinh doanh gạo Việt Nam – Trung Quốc để xúc tiến vấn đề này. Năm ngoái, Việt Nam đã rất thành công khi đẩy mạnh XK gạo thơm vào Hồng Kông và Trung Quốc, góp phần đưa lượng gạo thơm XK lên mức kỷ lục là 472 ngàn tấn.
Còn theo ông Lê Thanh Tùng, do sản lượng quá lớn nên việc tiêu thụ lúa IR 50404 đang đứng trước 2 kịch bản, một xấu và một rất xấu. Kịch bản xấu là lúa IR 50404 trong vụ đông xuân sẽ rất khó tiêu thụ, nhưng có thể nhờ vậy mà nông dân sẽ giảm mạnh giống này trong những vụ tiếp theo. Còn kịch bản rất xấu là nếu trong vụ đông xuân lúa IR 50404 vẫn tiêu thụ được thì sẽ có một diện tích lớn trong vụ hè thu tiếp tục được gieo sạ bằng giống lúa này. Khi ấy, sự nguy hiểm còn cao hơn nhiều bởi chất lượng lúa IR 50404 trong vụ hè thu là cực thấp, thấp hơn nhiều so với cũng giống lúa này trong vụ đông xuân.
