Một ngôi chùa cổ kính được đập đi xây mới hoàn toàn đang làm “nóng” dư luận và đau lòng những người yêu di tích. Thế nhưng, tâm lý "xuống cấp thì phải được trùng tu; trùng tu thì phải hoành tráng hơn cái cũ" vẫn tồn tại.
Di sản văn hóa quốc gia nổi tiếng chùa Trăm Gian được khởi dựng từ thời Lý (xã Tiên Phương, huyện Chương Mỹ, Hà Nội) đang được dỡ đi làm mới hoàn toàn. Đây là ngôi chùa có “lộ trình” làm mới nhiều lần.
Trước đấy, từ năm 2010, rải rác việc làm mới từng phần di tích. Hành lang được làm mới, sơn cột bóng nhẫy véc - ni, các bức phù điêu La Hán ở hai bên hành lang có niên đại vài trăm năm cũng bị phủ sơn công nghiệp xanh, đỏ, tím, vàng như hàng mã. Rồi bệ tượng cũng bị đổ bê tông, lát gạch hoa, đá hoa bóng nhẫy, các cột gỗ bệ đỡ bằng đá hình hoa sen chạm khắc rất đẹp cũng bị thay cả.
Báo chí đã viết quá nhiều về chuyện này, cơ quan quản lý cũng đã vào cuộc, phê bình và… để đó. Bây giờ, nhân cớ chùa xập xệ, người ta dỡ trắng, “giải phóng mặt bằng” cả nhà tổ, gác khánh, bỏ toàn bộ cấu kiện cũ, mua gỗ mới, đổ bê tông nền, lát đá - gạch mới toanh, dựng lên một di tích mới trong niềm… “tự hào” của không ít người.
Người dân ở đây còn cùng nhau “giúp nhà chùa một tay” để tiến hành công việc tháo dỡ. Bà Nguyễn Thị Hạnh, nhiều năm bán nước trước cổng nhà Tổ (chùa Trăm Gian) cho biết: “Việc này là việc của nhà chùa, khi nhà chùa có công việc, gọi dân lên chấp tác thì chúng tổ chỉ biết chấp tác thôi. Việc tu bổ là việc của nhà chùa mà”.
Những người chịu trách nhiệm trong dự án “trùng tu” này hồn nhiên cho biết: “Đập ra thấy nhiều cái còn mới lắm, nhưng có điều kiện thì chúng tôi thay mới toàn bộ luôn, không giữ lại một chi tiết cũ nào hết”.
Mới đây, khi Thanh tra Bộ VHTTDL về chùa để lập biên bản và đình chỉ thi công xây mới chùa thì mọi chuyện đã xong xuôi. Nhà tổ, gác khánh đã bị phá dỡ hoàn toàn, một khung nhà mới đã được dựng lên. Nhưng có đình chỉ thì chùa cũ cũng đã không còn bóng dáng, chùa mới dở dang lại đành phủ bạt chờ… quyết định của Trung ương.
Quyết định thì sẽ còn phải chờ họp, bàn nhưng có quyết thế nào thì mãi mãi, không thể lấy lại được chùa Trăm Gian cũ. Chưa kể, việc ngừng thi công chỉ có ý nghĩa hình thức bởi vì mai đây nếu không cho làm tiếp, các pho tượng Phật và đồ thờ cúng trong chùa sẽ để vào đâu, nhu cầu tín ngưỡng của người dân sẽ như thế nào?
Vấn đề là các cơ quan quản lý sẽ làm gì từ câu chuyện chùa Trăm Gian? Đây không phải là lần đầu tiên, một Di tích Quốc gia bị phá đi xây mới. Những hiện tượng trùng tu di tích kiểu lắp cổng chùa vào cổng đền, Thành nhà Mạc thành “lò gạch”… đã được cảnh báo nhiều nhưng vẫn tiếp diễn.
Khi được hỏi thì hầu hết lãnh đạo địa phương đều cho rằng nhà chùa không báo nên không biết, tiền trùng tu cũng hoàn toàn từ dân đóng góp theo kiểu “xã hội hóa”. Cơ quan quản lý Nhà nước mà còn nghĩ vậy thì trách gì di tích sẽ còn được làm mới. Lỗi này, xét đến cùng chính là sự lỏng lẻo của người làm công tác quản lý di sản, sự thiếu trách nhiệm trong giám sát, quản lý di tích của Cục Di sản - cơ quan chịu trách nhiệm trước dân.
