Nước không nổi, dân "chết" chìm

Như một quy luật, từ bao đời nay mùa nước nổi như một đặc ân của ông trời cho nông dân Nam bộ. Nhưng mấy năm nay quy luật ấy biến hóa như thể trêu ngươi. Sau lũ, đi vào những vùng đất vốn được xem là nhờ trời ấy chỉ bắt gặp nỗi lòng tê tái.

>> Đời thương hồ
>> Xin lỗi ruộng đồng
>> Mơ được... nghèo
>> Nợ nần quẫn bách
>> Cận cảnh nông dân Nam Bộ

Sống nhờ lũ, bể nợ vì lũ

Không biết có bao nhiêu hộ dân ở vùng thượng nguồn sông Cửu Long sống nhờ vào các cơn lũ trong năm của dòng sông này nhưng cứ mười người chúng tôi gặp thì cả mười đều than mấy năm nay quá cơ cực trong mùa nước nổi. Từ bao đời nay cuộc sống của họ hoàn toàn dựa vào lũ. Sản xuất thì trồng lúa, sen, nuôi trồng thủy sản… Hay như một bộ phận rất lớn chỉ chờ vào việc làm thuê mùa lũ thôi cũng đủ sống rồi.

 Có những ấp làng cả năm làm lêu têu, ăn uống sinh hoạt mặc sức ký nợ đợi đến mùa lũ kéo nhau ra đồng kiếm tiền trả nợ. Vậy mà, khi mùa nước nổi năm nay đã đi qua, có đến 90% nông dân ở vùng đầu nguồn như Đồng Tháp, An Giang âu sầu vì thất nghiệp. Lão nông Lê Văn Huệ (70 tuổi) ở ấp Long Hòa 2, xã Long Hào, (huyện Phú Tân, tỉnh An Giang), một nông dân trọn đời sống nhờ mùa nước nổi, bảo rằng muốn biết chuyện dân khổ vì lũ thế nào cứ nhìn vào cánh đồng Long Hòa. “Mọi năm nhộn nhịp là thế nhưng năm nay hầu hết nông dân đều phải bỏ đi vùng khác kiếm ăn vì cánh đồng trơ trọi”.

Gia đình ông Huệ có 4 miệng ăn nhưng đất ruộng chẳng có bao nhiêu nên hầu như chỉ có thu nhập kha khá vào những dịp lũ về. Ông thì chài lưới còn bà vợ và mấy đứa con đi làm mướn cho người ta ngày cũng có được tiền trăm. Nếu như những năm trước mỗi ngày kiếm một hai trăm bạc thì nay chưa tới năm chục cũng phải giành giật nhau.

“Những mùa trước lục bình giá 180 đồng/kg. Cứ 14kg lục bình tươi phơi được 1kg khô. Trên sông, ngoài đồng lục bình bạt ngàn không vớt xuể. Chịu khó ngâm nước thì một ngày cũng được 300 kg tươi nhưng năm nay có ngày chẳng được đồng nào. Có khi chỉ một đám lục bình bằng cái nia mà cả chục người tranh nhau vớt”, vợ ông Huệ than.

Bao năm sống ở xứ này, ông Huệ là tay sát cá có tiếng vậy mà mùa lũ năm nay chỉ thỉnh thoảng mới thấy ông xách xâu cá rô đồng về cho gia đình cải thiện bữa cơm hàng ngày. Một mùa nước nổi đi qua, số cá ông kiếm được chỉ bằng vài ngày so với những năm trước. Vợ chồng, con cái ngày ngày quần nhau với nước lũ lấp xấp ở cánh đồng Long Hòa cũng chỉ đủ tiền mua gạo. Những khoản “nợ miệng” như lọ mắm, chai dầu ăn suốt từ đầu năm đến nay đã lên tiền triệu nhưng đành khất lần khất lữa đợi đến mùa lũ sang năm.

 Nhưng mấy thứ đó cũng chẳng thấm vào đâu so với số tiền cả nhà bỏ ra đón lũ. Đầu mùa mưa, vợ chồng ông bấm bụng vay lãi mua một chiếc ghe cỏn con vừa để chài lưới vừa cho đám con đi vớt lục bình. Định rằng sau mùa nước nổi sẽ dành tiền trả, nhưng nước rút xong hạch toán tất tần tần tật số tiền cả nhà thu nhập được chưa đủ một nửa chiếc ghe. Bữa cơm đạm bạc vốn là chuyện thường ngày với nông dân vùng này như bông điên điển cũng khó khăn.

Thông thường, mùa lũ vào nhà nào cũng canh điên điển nấu với cá linh nhưng năm nay bữa cơm gia đình ông Huệ chỉ độc nhất món khô mực. “Cứ lũ xấu kiểu này thêm một hai năm nữa thì dân ấp này bỏ làng đi hết”, ông Huệ rầu lòng. Lời phỏng đoán của lão nông này chẳng sai, ấp Long Hòa chủ yếu tập hợp những gia đình sống dựa vào lũ. Mọi năm dân ấp sống khỏe, còn năm nay khó khăn lắm mới tìm được một vài người còn bám trụ lại làng.

Mấy gia đình xưa nay vẫn được xem là có đầu óc làm kinh tế như nuôi tôm đăng quần cho đến những hộ mở dịch vụ ăn theo lũ bằng việc bán xuồng, lưới, câu, lọp…tuyên bố bể nợ rồi gói ghém quần áo lên phố kiếm tiền về trả lãi ngân hàng. Bao năm sống nhờ trời, họ không nghĩ có ngày lại bị trời hành ra nông nỗi như thế.

Lũ về thất thường dân trồng lúa cũng như ngồi trên lửa. Để chuẩn bị cho mùa lúa tới, nhiều hộ phải thuê máy cày để cày đất thay vì chỉ cần chờ nước rút thì sẽ gieo sạ như trước đây. Những hộ dân có điều kiện đào ao nuôi cá cũng phải tốn thêm tiền để mua thức ăn cho cá vì lũ chưa về nên nguồn lợi thủy sản như cá, tép, cua, ốc... khan hiếm.

Không có nước để tẩy ruộng đồng, mấy nông dân ở huyện Chợ Mới (An Giang) còn lén chọc cả đất đê để xả nước từ sông vào ruộng. Nước ào ào đổ vào ai cũng lo đê vỡ còn mấy lão nông thì cay cú: “Vỡ đê chưa chắc đã chết chứ nước không về thì chết đói”. Nghe chuyện này, một cán bộ nông nghiệp ở huyện Chợ Mới tặc lưỡi: “Lũ là đặc sản trời cho. Năm nào lũ không về, dân sinh xìu lắm, chợ búa ế ẩm, vụ lúa kế tiếp sẽ khó trúng...dân liều cũng dễ hiểu thôi".

Ruộng bỏ hoang, dân bỏ làng

Nông dân ở thượng nguồn khổ vì lũ thì ở hạ nguồn như Hậu Giang, Trà Vinh, Sóc Trăng… cũng khóc đứng khóc ngồi. Những cánh đồng rộng mênh mông tưởng chừng vất giống xuống là bội thu nhưng lại để hoang sau lũ. Mọi năm, đây là thời điểm sản xuất thế mà năm nay dọc các tuyến đường vào xã Lương Tâm, Lương Nghĩa, Vĩnh Viễn…(huyện Long Mỹ, Hậu Giang) nhà nông rầm rập bắt xe ca bỏ làng lên phố làm mướn. Mấy chiếc võng vườn của gia đình anh Linh ở đầu ấp 8 xã Lương Tâm tụ tập toàn nông dân ngồi thở dài.

“Vụ năm nay coi như kết thúc rồi, kiếm được việc gì thì kiếm cho khỏi đói chứ lúa má không trông mong gì được nữa đâu. Những năm trước lũ về “chuẩn” lắm nhưng không hiểu sao năm nay lại trở chứng thế không biết. Hai đợt lũ tuy nhỏ nhưng cộng thêm nước mưa nong đồng cả tháng trời, bao nhiêu giống đổ xuống nước hết, giờ muốn làm tiếp cũng chịu vì cụt vốn. Không đi làm mướn thì ở nhà nằm võng chơi thôi”. Lang thang vào các ấp ở Lương Tâm hầu như chỉ còn lẻ tẻ một vài hộ ruộng nằm sát vườn đang cố vớt vát một vụ lúa thất bát, còn lại đều kéo nhau kiếm việc khác làm.

Tổng cộng hai lần gieo ngót nghét cả chục triệu bạc. Xót của đã đành nhưng cái chính là sợ giáp hạt sang năm đói, chị Út vợ anh chạy đến chủ bán giống mua chịu tiếp nhưng chẳng nơi nào cho vì “lấy gì mà trả”. Không chỉ gia đình anh Linh mà cả cánh đồng Lương Tâm, lúa thì “chết sặc” còn nông dân đôn đáo chạy tới chạy lui chẳng biết làm gì. “Bình thường đầu tư tất tần tật đều nợ, đến vụ thu hoạch thì trả. Nhưng năm nay thấy lúa gieo lần nào chết lần nấy các chủ nợ cứ vái dài”, chị Út than.

 Ruộng đồng thất bát nên chỉ còn nước đi làm thuê để trả nợ. Nhưng ở nơi chỉ trông vào độc nhất cây lúa này thì người nhiều hơn việc. Muốn không đổ nợ phải kéo nhau bỏ làng đi kiếm tiền mà trả. Đau nhất là trường hợp nhà Ba Quân ở ấp 9, đất ruộng nhiều, đầu tư lớn nhưng qua hai vụ nghe đâu đổ xuống nước mấy chục triệu đồng. Lúc chúng tôi đến tìm thì cửa nhà đóng im ỉm. Hỏi hàng xóm được biết cả gia đình kéo nhau lên phố làm mướn kiếm tiền về trả nợ cho các đại lý giống với thuốc BVTV rồi.