Phập phù lúa lai F1: Tuột dốc

Phát triển SX hạt giống lúa lai F1 là chủ trương của ngành NN-PTNT nhằm hạn chế nhập khẩu giống lúa của nước ngoài. Tuy nhiên, do ảnh hưởng của biến đổi khí hậu và cơ chế chính sách còn bất cập khiến việc mở rộng diện tích SX hạt giống lúa lai F1 chưa như mong đợi. NNVN đăng tải loạt bài phản ánh từ nơi SX.

Trong một thời gian khá dài ở Quảng Nam, lúa lai F1 chiếm lĩnh diện tích gieo trồng lúa giống hằng năm, nhưng hiện đã giảm đáng kể. Theo đánh giá của các nhà chuyên môn và nông dân thì nguyên nhân do sản SX gặp nhiều rủi ro, lượng tiêu thụ giảm… Vì thế DN đặt hàng trồng ít hơn, nông dân quay lại trồng lúa thuần.

MẤT MÙA LIÊN TIẾP

Từ những năm 2000, tỉnh Quảng Nam có nhiều chính sách giúp bà con nông dân đưa giống lúa lai vào SX nhằm tăng năng suất mỗi vụ. Ngoài ra, tỉnh có nhiều cơ chế thuận lợi để doanh nghiệp liên kết với nông dân SX hạt giống lúa lai F1, từ vài chục ha mỗi vụ đã tăng lên vài trăm ha. Quảng Nam lọt vào danh sách một trong những tỉnh đứng tốp đầu về SX hạt giống lúa lai của cả nước.

Theo thống kê của Sở NN-PTNT Quảng Nam, thời vàng son của lúa lai, Quảng Nam có hàng chục doanh nghiệp liên kết với bà con gieo trồng trên 700 ha lúa lai F1. Diện tích SX tập trung tại huyện Đại Lộc, Điện Bàn, Quế Sơn...

Thực tế, SX hạt giống lúa lai có ưu thế như ngắn ngày, năng suất cao, tăng vụ, né tránh được thiên tai, chống chịu được sâu bệnh, hiệu quả kinh tế đã đem lại khá cao… Do đó nhiều địa phương tích cực tham gia SX lúa lai F1 và lúa lai thương phẩm khiến diện tích tăng lên vùn vụt. Tuy nhiên, từ vụ ĐX 2009-2010, toàn tỉnh gieo trồng hơn 700 ha lúa lai F1 thì mất mùa gần 600 ha. Nguyên nhân được xác định là do thời tiết. Vụ ĐX 2010-2011 nông dân trồng lúa lai F1 tiếp tục bị mất mùa.

Ông Lê Muộn, PGĐ Sở NN-PTNT Quảng Nam kể: “Đợt đó các DN điêu đứng về tiền bồi thường cho bà con, có Cty lâm vào cảnh nợ nần chồng chất. Để cứu vãn bà con trồng lúa và DN, tỉnh đề nghị Chính phủ hỗ trợ để giải quyết khó khăn. Nếu Chính phủ không hỗ trợ cho Quảng Nam thì không biết giữa nông dân và DN sẽ xử lý như thế nào đối với 600 ha lúa lai F1”.

Cùng thời điểm mất mùa liên tiếp, thì trên thị trường có nhiều giống lúa thuần năng suất gần bằng lúa lai, chất lượng gạo vượt trội, giá bán cao, quá trình chăm sóc không đòi hỏi cầu kỳ như SX hạt giống lúa lai. Cũng vì thế DN đã chuyển đổi hướng SX giống thuần, còn các HTX vớ được “của ngon” nên chuyển đổi liền, họ không còn mặn mà SX lúa lai.

Giai đoạn vàng son Quảng Nam đạt mốc trên 700 ha lúa lai F1 thì đến vụ ĐX 2013-2014, toàn tỉnh chỉ gieo trồng hơn 200 ha lúa lai F1; lúa lai thương phẩm chỉ chiếm 12% tổng diện tích (trước đây chiếm 18 - 20%). Hầu hết diện tích này tập trung ở vựa lúa huyện Đại Lộc, vùng được trung ương chọn làm nơi SX hạt giống. Còn lại ở một số huyện khác được các DN liên kết với bà con SX giống lúa thuần.

Theo thống kê của Phòng NN-PTNT huyện Đại Lộc, những năm về trước trên địa bàn huyện SX lúa lai F1 từ 500 - 700 ha/vụ, nhưng mấy năm trở lại đây đã "tuột dốc không phanh". Vụ ĐX này, Đại Lộc chỉ còn SX 202 ha ở xã Đại Nghĩa và thị trấn Ái Nghĩa. Ông Nguyễn Đắc An, GĐ HTXNN Ái Nghĩa, huyện Đại Lộc cho biết: Năm 2010, HTX SX 180 ha lúa lai F1 nhưng hiện chỉ liên kết với DN trồng 142 ha.

Khác với nhiều tỉnh thành, ở Quảng Nam, sau nhiều vụ liên kết với nông dân bị mất mùa, DN bỏ chạy, chậm trả nợ nên bà con đúc rút được nhiều kinh nghiệm. Do đó trước khi bắt tay SX lúa giống thì DN phải cam kết trong bản hợp đồng là sẽ đền bù cho nông dân với mức 6 tấn lúa thịt/ha, nếu ruộng lúa giống bị mất mùa do trổ “lệch pha” hoặc gặp thời tiết bất lợi, sâu bệnh phá hoại.

DN nào không đáp ứng được điều đó thì người dân sẽ không liên kết SX. Việc này giúp người nông dân có hạt lúa ăn nếu mất mùa. Trong khi nhiều DN chưa quen cách làm ăn này nên họ cũng không dám mạnh dạn đầu tư SX.

LÉP VẾ

Trước đây tỉnh Quảng Nam khuyến khích bà con trồng lúa lai để tăng năng suất thì nay khuyến cáo trồng loại nào cho hiệu quả kinh tế cao nhất trên một thửa ruộng.

“Trước đây, chúng ta chưa có nhiều giống lúa có năng suất cao, chất lượng gạo ngon, trong khi lúa lai vượt trội về năng suất, chống chịu được với thời tiết nên bà con SX nhiều. Nhưng gần đây trên thị trường có nhiều giống lúa thuần năng suất gần tương đương lúa lai; chất lượng gạo vượt hẳn nên bà con chuyển đổi qua trồng lúa thuần”, ông Lê Muộn nói.

Đồng quan điểm với ông Lê Muộn, ông Nguyễn Đắc An, GĐ HTXNN Ái Nghĩa cho rằng, việc lúa lai không được ưa chuộng nhiều là do đầu tư lớn ngay từ vụ, người nông dân trồng lúa lai bỏ ra một khoản tiền quá lớn để mua giống, trong khi SX lúa thuần giá rẻ gấp nhiều lần so với lúa lai.

Còn việc diện tích SX hạt giống lúa lai F1 giảm là do phía đối tác không đáp ứng được yêu cầu nên bà con không mạo hiểm tham gia; phần nữa hiện nay thị trường tiêu thụ lúa lai giảm dần, do đó DN đặt hàng ít hơn.

Ông An phân tích: “1 sào lúa lai gieo sạ hết 2 kg lúa giống, giá bán 100.000 đ/kg, trong khi 1 sào lúa thuần hết 4 kg, giá 20.000 đ/kg. Tính giá rẻ hơn giống lúa lai nhiều, bà con thấy rẻ thì họ mua! Bên cạnh đó, SX lúa lai F1 so với giống lúa thuần, thì quá trình đầu tư phân bón, công chăm sóc lúa thuần ít hơn rất nhiều”.

Trả lời câu hỏi vì sao diện tích SX lúa lai F1 và lúa lai thương phẩm giảm xuống, ông Trần Văn Bốn, chuyên viên Phòng NN-PTNT huyện Đại Lộc cho rằng: "Hiện diện tích mỗi hộ gia đình chỉ được vài sào, bà con chủ yếu trồng lúa để ăn chứ không bán. Thế nhưng trồng lúa lai chất lượng gạo không ngon bằng lúa thuần nên họ bỏ lúa lai. Trên địa bàn chỉ có một số vùng đặc thù thì nông dân mới trồng lúa lai".

Ông Nguyễn Bá Chính, GĐ Cty CP Giống nông lâm nghiệp Quảng Nam cho biết: Diện tích hạt giống lúa lai giảm mạnh so với trước đây. Hiện nay Cty liên kết với bà con Quảng Nam SX khoảng 50 ha lúa lai F1. Việc diện tích giảm xuống là do thị trường tiêu thụ ít nên Cty liên kết SX lúa lai giảm xuống mà tăng SX giống lúa thuần.

Còn ông Trần Vinh Quang, GĐ Chi nhánh Cty CP Giống cây trồng Trung ương, Chi nhánh miền Trung - Tây Nguyên cho hay: Trước đây nông dân chú ý đến năng suất lúa nhưng giờ lại chú trọng đến chất lượng và SX lúa hàng hóa. Trên một thửa ruộng bà con tự hạch toán đầu vào, đầu ra, giống lúa đem lại hiệu quả kinh tế cao thì họ làm.

“Chẳng hạn 1 sào trồng lúa lai năng suất cao hơn, nhưng giá bán lúa thương phẩm không bằng lúa thuần, ngược lại trồng lúa thuần năng suất không bằng lúa lai nhưng giá bán cao hơn. Tính ra, lợi nhuận đem lại từ lúa thuần cao hơn nên nông dân chọn giống nào đầu tư ít, lãi lớn thì SX”, ông Quang nói.