Ngày 11/4, tại Hà Nội, Viện Hàn lâm Khoa học Xã hội (KHXH) Việt Nam đã tổ chức thông báo kết quả ban đầu về phát hiện di tích khảo cổ học sơ kỳ thời đại Đá cũ ở Việt Nam tại thị xã An Khê, tỉnh Gia Lai năm 2016.
Với những tư liệu thu được bước đầu có giá trị quan trọng cho việc biên soạn lịch sử quốc gia và là cơ sở cho việc trưng bày bảo tàng, hướng tới xây dựng vùng An Khê thành trung tâm nghiên cứu lịch sử văn hóa nhân loại ở tầm quốc gia và quốc tế.
Phát hiện mới
Từ tháng 6/2014, triển khai đề tài cấp Viện Hàn lâm KHXH Việt Nam “Nghiên cứu hệ thống di tích khảo cổ thời đại Đá vùng thượng du sông Ba ở tỉnh Gia Lai”, Viện Khảo cổ học đã phát hiện 5 di tích thời đại Đá cũ ở thị xã An Khê, tỉnh Gia Lai.
Cuối năm 2014, các di tích được thẩm định và đưa vào Chương trình hợp tác quốc tế Nghiên cứu quá khứ xa xưa của Việt Nam giữa Viện Khảo cổ, Viện Hàn lâm KHXH Việt Nam và Viện Khảo cổ học - Dân tộc học Novosibirsk, Viện Hàn lâm khoa học Cộng hòa Liên bang Nga (2015 - 2019).
Trong đó, tháng 11/2015, di tích Gò Đá được khai quật lần thứ nhất. Đến tháng 3/2016, di tích Gò Đá được khai quật mở rộng và khai quật mới di tích Rộc Tưng. Ngoài việc khai quật 2 di tích trên, năm 2016, đoàn khảo cổ Việt - Nga còn tiến hành điều tra phát hiện mới một số di tích thời đại Đá cũ ở An Khê.
TS. Nguyễn Gia Đối - Phó Viện trưởng Viện Khảo cổ học, Trưởng phòng nghiên cứu thời đại Đá cho biết: Về tính chất của di tích, đây là các di tích cư trú và nơi chế tác công cụ đá của người nguyên thủy. Di tồn văn hóa duy nhất còn lại trong tầng văn hóa là công cụ đá do con người chế tác và sử dụng. Di tồn tự nhiên đáng chú ý và có ý nghĩa quan trọng trong việc xác định niên đại của các di tồn văn hóa ở đây là các mảnh thiên thạch rơi từ ngoài hành tinh vào trái đất.
Hiện chưa tìm thấy di cốt người cũng như di tích động thực vật vì các di tích phân bố ở ngoài trời nên các vật chất hữu cơ qua quá trình lâu dài đã bị phân hủy.
Trên mặt băng tầng văn hóa Rộc Tưng có hiện tượng tập chung cao các mảnh đá quartz và các tảng cuội sông, trong đó có công cụ lao động và các mảnh thiên thạch.
Có khả năng đây là kiến trúc mặt bằng nơi cư trú của người nguyên thủy đã được tôn nền để chống lầy lội vào mùa mưa. Để kiểm định giả thiết này, cần mở rộng diện tích khai quật, thu nhập thêm bằng chứng trong thời gian tới
Những phát hiện mới trong năm 2016, đoàn đã tiến hành khảo sát một số di tích đã biết trước đây như Rộc Hương, Rộc Giáo, Rộc Lớn và Gò Đá; phát hiện mới di tích Rộc Nếp (xã Cửu An). Đợt khảo sát này đã phát hiện mới 2 rìu tay ở di tích Rộc Giáo và Rộc Lớn.
Cùng với 2 rìu tay phát hiện trước đây ở Rộc Tưng và Gò Đá, đến nay đã có một sưu tập 4 rìu tay tiêu biểu, điển hình cho rìu tay sơ kỳ Đá cũ thế giới. Đáng chú ý nhất đã phát hiện 11 di tích Đá cũ sơ kỳ nằm xung quanh khu vực Rộc Tưng, chúng hợp thành một quần thể di tích tập trung trong thung lũng bồn địa xã Xuân An, thị xã An Khê.
Thay đổi quan điểm về phương Đông
Hiện nay hơn 20 mẫu thiên thạch ở Việt Nam đã được phân tích niên đại, trong đó tactit ở thềm cổ sông Ba tại Cheo Reo, cùng thêm với vùng An Khê có tuổi 77 vạn năm. Như vậy, tuổi của các chế phẩm bằng đá do con người làm ra ở An Khê ít nhất phải tương đương hoặc cổ hơn thế.
Mặt khác về mặt so sánh về mặt hình thái và kỹ thuật sưu tập công cụ đá ở An Khê với một số di tích sơ kỳ khác ở Hàn Quốc, Ấn Độ và Trung Quốc, những người tham gia khai quật/nghiên cứu cho rằng các chế phẩm tìm thấy ở An Khê là tương đương với gian đoàn người vượn đứng thẳng và là một trong những tổ tiên trực tiếp của người hiện đại trên thế giới.
TS. Nguyễn Gia Đối khẳng định các phát hiện di tích sơ kỳ Đá cũ ở An Khê là bằng chứng khẳng định, thượng lưu sông Ba, vùng An Khê là địa bàn sinh sống của cộng đồng dân cổ cách đây khoảng trên 80 vạn năm. Đây cũng tạm thời được xem như là mốc mở đầu cổ nhất hiện biết về sự xuất hiện của con người và di tồn văn hóa của họ trên lãnh thổ Việt Nam.
Cũng theo TS. Đối trong một thời gian dài, do không có tài liệu khảo cổ học soi rọi, nên đã tồn tại quan điểm đối lập về văn hóa giữa phương Đông và phương Tây. Theo đó, ở phương Tây sớm xuất hiện tay rìu tay, thể hiện cho sự tiến bộ, năng động của con người, còn phương Đông bảo lưu lâu dài công cụ cuội ghè đẽo thô sơ dạng chopper, thể hiện cho khu vực bảo thủ, trì trệ, lạc hậu và hầu như không đóng góp gì cho nhân loại.
Những phát hiện công cụ ghè hai mặt và rìu tay ở An Khê không chỉ bác bỏ quan điểm sai trái này, mà còn bổ sung tư liệu mới vào bản đồ phân bố sự xuất hiện và tiến hóa của loài người trên thế giới.
Theo kế hoạch vào tháng 3/2017 đoàn khảo cổ sẽ trở lại An Khê tiếp tục khai quật, nghiên cứu các ti tích khảo cổ học sơ kỳ Đá cũ ở khu vực này. Viện Khảo cổ cũng đang kiến nghị cơ quan có thẩm quyền đặc cách cụm sơ kỳ thời đại đá cũ ở An Khê là Di tích cấp quốc gia đặc biệt.
