Đã hơn hai mươi năm tôi mới có điều kiện về thăm quê. Người đầu tiên tôi tìm đến là Thắng - bạn học thời cấp hai.
Gặp tôi Thắng mừng lắm, tay bắt mặt mừng, sau khi chào hỏi xã giao xong tôi hỏi thăm về ông bà thân sinh ra Thắng. Thắng cảm ơn tôi rồi chỉ tay vào một cái chái xép cạnh ngôi nhà xây đồ sộ nói: “Bà già mình mất từ năm 2008, ông còn sống nhưng ngớ ngẩn lắm không còn biết ai nữa đâu”.
Tôi bảo Thắng đưa tôi vào thăm ông. Thấy tôi vào, ông nhổm dậy reo lên trước sự ngạc nhiên của tôi: “Thằng Hoàng phải không cháu?”. Tôi đặt hộp nước yến lên đầu chõng tre nơi cụ nằm rồi ôm lấy ông: “Dạ cháu là Hoàng bạn của Thắng đây ông ạ!”. Thế là ông ngồi dậy nói chuyện với tôi một cách hồ hởi thoải mái mà không hề có sự nhầm lẫn.
Ký ức về gia đình cụ hiện về trong tôi rất rõ. Nhà ba mẹ tôi với nhà ông sát vách nhau. Vào những năm của thời bao cấp, cuộc sống kinh tế gia đình nào cũng khó khăn, cha mẹ tôi là giáo viên, còn ông là công nhân nhà máy đường nên tất cả mọi thứ đều trông cả vào lương và tem phiếu. Gia đình ông thì nuôi mẹ già, còn cha mẹ tôi thì nuôi ông ngoại cũng đã già. Cả hai gia đình đều có hoàn cảnh tương đối giống nhau.
Cha mẹ tôi thời đó đồng lương nhà giáo bèo bọt lắm “Chuột chạy cùng sào mới vào sư phạm”, ấy vậy nhưng tình cảm giữa ba thế hệ trong một gia đình vô cùng ấm cúng. Mua được năm lạng thịt lợn điều đầu tiên ba tôi nói với mấy anh em: “Các con còn trẻ thì “còn ghe sức ăn” (ý cha tôi nói trẻ còn nhiều cơ hội để ăn), số thịt này mình (mẹ tôi) nên kho mặn lên cho cha ăn, còn cha con tôi ăn thế nào cũng được".
Được thương nghiệp phân cho cha mẹ tôi hộp sữa, cân đường mấy anh em chúng tôi thèm lắm, biết được ý của các con cha tôi động viên: “Các con lớn lên học cho giỏi thì những thứ này tha hồ mà ăn. Giờ đây ông già rồi các con nên nhường cho ông, nếu không có ông bà, thì làm gì có cha mẹ và các con”. Thế là mấy anh em chúng tôi nuốt nước miếng vào trong không dám tơ hào nữa.
Nơi đặt chiếc giường của ông là nơi sang trọng nhất trong ngôi nhà vừa thoáng mát lại vừa tiện cho ông khi đi vệ sinh. Trong sinh hoạt hàng ngày, ông ngoại có một vai trò rất quan trọng trong gia đình, cha mẹ tôi không dám cãi lại hay trái lời. Nếu cha mẹ không đồng ý thì giãi bày sau, nhờ vậy mà ông tôi sống đến gần chín mươi tuổi.
Còn gia đình cha mẹ Thắng thì khác biệt. Bà nội của Thắng già yếu rồi nhưng không được ở một nơi thoáng mát sạch sẽ mà ở ngay bên một cái chái lợp bằng lá cọ, lại nằm trên chiếc chõng tre. Ấy vậy mỗi khi bê cho bà chén cơm, bát nước bà luôn bị mẹ Thắng la lối là “người ăn hại”. Có hôm tôi và Thắng ngồi học bài thấy bà nội lấy mấy hào bạc nhàu nát cất kỹ trong áo nhờ Thắng đi mua trầu cau. Thắng tỏ ra bực bội không đi, tôi đỡ lấy mấy hào bạc đi mua cho bà, thấy vậy mẹ Thắng la lên: “Tiền ở đâu mà bà có! Có phải bà ăn cắp tiền của tôi không? Đưa đây cho tôi!".
Nói rồi mẹ Thắng giằng lấy mấy hào bạc, lúc đó tôi thấy những giọt nước mắt lăn trên gò má nhăn nheo của bà, còn cha của Thắng không nói câu nào. Bà nội Thắng bị cha mẹ Thắng đối xử chẳng khác nào người ăn bám. Tôi đem chuyện này kể với cha mẹ tôi.
Cha tôi nói: “Đạo làm con mà ăn ở đối xử với cha mẹ già như vậy thì đó là những việc làm không tốt đẹp gì đâu, con đừng để trong đầu làm gì. Thường thì những người đối xử không tốt với cha mẹ mình sau này con cái sẽ học theo, đấy là thuyết nhân quả con ạ! Các cụ nói: “Nhân nào thì quả đó”, không sai đâu! Con cứ hiểu đơn giản thế này: Nếu con gieo hạt ớt thì nó sẽ lên cây ớt chứ không thể là cây cam được, đấy con cứ nghĩ như thế mà sống cho phải đạo".
Tiếng bố Thắng khóc nấc lên khiến tôi trở về với thực tại. Tôi hỏi Thắng: “Nhà rộng thế không đưa ông lên nhà trên bố trí một phòng thoáng mát cho ông?”. “Ôi dào! Ông ấy già cả rồi ở đâu mà chẳng được. Đưa ông lên nhà trên nhỡ có khách đến ông nói chuyện huyên thuyên lại bẽ mặt với bạn bè, ngày trước bố mình vẫn nuôi bà mình như thế có sao đâu”. Thấy Thắng nói vậy ông nói trong nước mắt: “Cháu ạ! Chú gây ra thì chú phải gánh lấy thôi, đây là quả báo đấy”.
Chia tay với gia đình Thắng tôi tự hỏi: Liệu con của Thắng có lặp lại cách sống, cách đối xử với Thắng như chính Thắng đang đối xử với cha mình không nhỉ?
