33 tỷ là số tiền Nhà nước phải bỏ ra để bồi thường cho những nạn nhân trong các vụ án oan. Còn 166 triệu là số tiền do những người trong các cơ quan tố tụng đã gây oan, đã bỏ ra để hoàn trả cho Nhà nước.
Mà đó mới là con số của chỉ riêng năm 2017. Còn nếu tính cả những năm trước, thì con số còn lớn hơn nhiều. Vì mấy năm nay, liên tiếp những vụ án oan lớn bị phát hiện, số tiền bồi thường cho mỗi vụ đều rất lớn, như vụ Lương Ngọc Phi ở Thái Bình, số tiền bồi thường lên đến 22,977 tỷ đồng. Vụ Nguyễn Thanh Chấn ở Bắc Giang, số tiền bồi thường là 7,2 tỷ đồng. Vụ Huỳnh Văn Nén ở Bình Thuận, số tiền bồi thường trên 10 tỷ...
Luật trách nhiệm bồi thường của Nhà nước đã quy định, tiền bồi thường thiệt hại cho nạn nhân của các vụ án oan là một khoản trong ngân sách Nhà nước. Nghĩa là tiền thuế, tiền mồ hôi nước mắt của dân. Làm sai là các cơ quan tố tụng, đền thì Nhà nước đền. Thế còn những người trong các cơ quan tố tụng nhân danh Nhà nước để làm sai, gây oan cho dân, thì trách nhiệm của họ đến đâu? Vì sao số tiền mà họ phải bỏ ra để hoàn trả cho Nhà nước do hành vi gây oan của mình lại nhỏ nhoi đến thế? 166 triệu so với 33 tỷ, thì chỉ đáng 0,5%.
Vì vướng phải luật. Bộ luật Tố tụng Hình sự quy định, những người của các cơ quan tố tụng sẽ không phải hoàn trả những khoản tiền mà Nhà nước đã bỏ ra để bồi thường oan sai, trừ khi mắc lỗi cố ý. Một khi mắc lỗi do cố ý, dẫn tới oan sai, thì người cố ý gây oan sẽ bị truy cứu trách nhiệm hình sự, và phải hoàn trả 100% số tiền mà nhà nước phải bỏ ra để bồi thường. Còn nếu mắc lỗi, gây oan do vô ý, thì người mắc lỗi có thể bị trừ từ 1 đến 36 tháng lương.
Mấu chốt của vấn đề chính là ở chỗ đó. Cơ quan tố tụng là cơ quan công quyền. Những người của các cơ quan đó đều là những người hiểu biết đến nơi đến chốn về pháp luật, không thể “vô ý” gây oan được. Những vụ án oan rất lớn vừa qua như các vụ Lương Ngọc Phi, Nguyễn Thanh Chấn, Huỳnh Văn Nén, Hàn Đức Long, Trần Văn Thêm... tất cả đều là lỗi cố ý, do bệnh thành tích, muốn phá án nhanh của cơ quan điều tra nên đã dẫn đến việc dựng tội oan cho người vô tội. Cơ quan điều tra sai dẫn đến Viện kiểm sát truy tố sai, và cuối cùng là Tòa kết án oan.
Thế nhưng cho đến nay, chưa có một ai trong các cơ quan tố tụng của những vụ án oan đó bị truy cứu trách nhiệm hình sự cả, ngoài một điều tra viên và một kiểm sát viên trong vụ Nguyễn Thanh Chấn, nhưng cũng chưa thấy có ai phải bỏ ra một đồng nào để hoàn trả cho Nhà nước. Bằng một cách nào đó, tất cả hình như đều trở thành “lỗi do vô ý” cả.
Đã đến lúc không thể để như thế được. Đã gây oan, thì dù cố ý hay vô ý, đều phải hoàn trả cho Nhà nước 100% số tiền bồi thường.
