Sông Ba quằn quại

Dòng sông Ba kỳ vỹ, nối liền từ sườn Tây sang sườn Đông Trường Sơn đang từng ngày bị tận diệt bởi bàn tay con người. Cứ với đà này thì không lâu nữa, dòng sông này sẽ chính thức được “khai tử”.

KỲ VỸ MỘT DÒNG SÔNG

Chảy qua nhiều địa phương thuộc các tỉnh Kon Tum, Gia Lai và Phú Yên, sông Ba kỳ vỹ đã hào phóng ban tặng cho cư dân sống hai bên bờ tất cả những sản vật vô giá trời ban; những tiềm năng lớn về thuỷ lợi, thuỷ năng; những giá trị văn hoá độc đáo không thua kém bất cứ một dòng sông nào trong cả nước.

Bắt nguồn từ cao nguyên Kon Plong (tỉnh Kon Tum) với độ cao 1.549m, dòng sông Ba vươn đôi cánh tay dài 374 km, chảy theo hướng Bắc - Nam từ Kon Tum về các huyện thuộc tỉnh Gia Lai như Kbang, An Khê, Đăk Pơ, Kông Chro, Ia Pa, Ayun Pa, sau đó xuôi về Phú Yên và đổ ra biển Đông qua cửa biển Đà Rằng. 

Những cánh đồng lúa nước xanh tốt, những bản làng người dân tộc thiểu số bên dòng sông Ba

Sông Ba giữ một vai trò vô cùng quan trọng trong đời sống của các cư dân bản địa nơi nó chảy qua. Đã từ ngàn đời nay, người dân bản địa sống dọc sông Ba uống nước trên dòng sông này, ăn cá trên dòng sông này. Bằng những sản vật trời ban cho mình, sông Ba đã hào phóng dâng tặng lại tất cả cho con người.

Theo một nghiên cứu mới đây thì sông Ba hiện có 182 loài cá thuộc 11 giống, 55 họ, 15 bộ khác nhau, trong đó có 11 loài di nhập, 171 loài có tại hệ thống sông Ba. Trong đó, riêng bộ cá chép chiếm ưu thế lớn nhất với 59 loài, tiếp đến là bộ cá vược có 54 loài. Khu hệ cá sông Ba có 11 loài có tên trong Sách Đỏ Việt Nam, đó là các loài: Cá trốc, cá chình mun, cá chình hoa, cá chình nhọn, cá mòi cờ hoa, cá mòi cờ chấm, cá mòi mõm tròn, cá duồng, cá măng sữa, cá cháo biển, cá cháo lớn.

Thành phần loài cá sông Ba cá 38 loài chung với khu hệ cá nước ngọt miền Bắc, 63 loài chung với khu hệ cá nước ngọt miền Nam và 82 loài chung với khu hệ cá ở vùng trung - hạ lưu sông Mê Kông. Ngoài ra, trong thành phần khu hệ cá sông Ba còn có nhiều loài phân bố ở phân vùng Bắc Việt Nam - Hoa Nam và phân vùng Ấn Độ - Mã Lai…

Bên cạnh nguồn lợi thuỷ sản dồi dào, sông Ba còn giữ vai trò điều tiết nước tưới cho toàn bộ lưu vực nơi dòng sông chảy qua. Hàng năm, sông Ba luôn bồi đắp một khối lượng phù sa vô tận để từ đó, hình thành nên những bãi ngô, ruộng đậu quanh năm tươi tốt; những ruộng lúa trĩu bông vàng; những cánh đồng thuốc lá bát ngát…

Thuỷ lợi Ayun Hạ là một ví dụ điển hình bởi từ khi chính thức đi vào hoạt động, công trình này đã cung cấp nước tưới cho gần 10 ngàn ha cây trồng các loại cho vùng trọng điểm nông nghiệp nằm ở phía Đông của tỉnh Gia Lai là Phú Thiện, Ia Pa và thị xã Ayun Pa. Từ khi có thuỷ lợi Ayun Hạ, đời sống của người dân nơi đây đã đổi thay rõ rệt bởi nước đi đến đâu, diện tích cây trồng được mở mang đến đó.

Theo đó là đời sống của đồng bào các dân tộc thiểu số nơi đây mỗi ngày một khấm khá thêm, phương thức sản xuất thay đổi theo chiều hướng tiến bộ từ phát đốt chọc trỉa, làm lúa rẫy một vụ bấp bênh đến canh tác lúa nước ổn định hai vụ, cho năng suất cao. Nhiều hộ dân tộc thiểu số đã vươn lên làm giàu, thu nhập hàng trăm triệu đến vài trăm triệu đồng mỗi năm…

 Xuôi về Phú Yên, sông Ba mang một tên mới: Sông Đà Rằng. Sông Đà Rằng có hệ thống lưu vực rộng 13.900 km2 (bao gồm cả phần Đông Bắc của tỉnh Đăk Lăk). Tại đây, dòng sông đã cung cấp nước tưới cho hơn 20 ngàn ha lúa ở đồng bằng Tuy Hoà - cánh đồng lớn nhất và là vựa lúa lớn nhất miền Trung.

Sông Ba cũng là dòng sông có tiềm năng lớn về việc phát triển thuỷ điện, được xếp thứ 6 trên 9 hệ thống sông chính của cả nước về tiềm năng thuỷ điện với công suất lắp máy 669 KW, điện lượng trung bình hàng năm đạt 2.600 triệu KWh. Cùng với sông Sê San - “dòng sông năng lượng” thì sông Ba đã và đang góp phần toả sáng cho Tây Nguyên bởi các công trình thuỷ điện như: Thuỷ điện An Khê- Ka Năk, Krông H’Năng, Sông Hinh, Sông Ba Hạ.

Ngoài những giá trị về kinh tế, sông Ba còn có một giá trị văn hoá- du lịch đặc biệt quan trọng trong toàn vùng Tây Nguyên. Từ những con thác hùng vỹ nơi thượng nguồn đến những khúc quanh, những dòng chảy êm đềm xuôi về hạ du đều mang một dấu ấn đậm nét về văn hoá của cư dân sinh sống nơi đây: Đó là những bản trường ca bất tử; đó là những chương sử thi hùng tráng và lãng mạn; đó là những câu chuyện tình đẹp của các chàng trai, cô gái Bah Nar, J’rai, Ê- Đê, Dẻ Triêng…

Đó còn là những làng mạc thanh bình hai bên bờ mà trong nó là một di sản văn hoá độc đáo và khổng lồ với vút cao mái nhà rông, với trầm mặc những bức tượng nhà mồ, với âm vang cồng chiêng, với la đà ché rượu, với lơi lả vòng xoang…

Người ta ví sông Ba như một chàng lực sỹ hiên ngang đứng giữa giang sơn, vươn đôi cánh tay dài từ Tây sang Đông Trường Sơn bởi đây là con sông lớn nhất Nam Trung bộ, và lớn thứ ba trong hệ thống sông toàn miền Trung. Sông Ba kỳ vỹ không thua kém bất cứ một con sông lớn nào trong vùng.