LTS: Đề tài về nông thôn và người nông dân đã tạo nên nhiều tên tuổi cho nhiều tác giả văn học - nghệ thuật; cũng chính những tác phẩm về đề tài này tạo nên những giá trị thăng hoa trên “đấu trường” quốc tế. Vậy, đề tài này hiện nay được các tác giả văn học - nghệ thuật quan tâm như thế nào? NNVN mở một bàn tròn nho nhỏ với những tác giả, ít nhiều đã có những thành công viết về nông thôn - nông dân.
NSƯT Nguyễn Hữu Phần được xem là đạo diễn thành công bậc nhất của dòng phim truyền hình về đề tài nông thôn (Ma làng, Gió làng Kình…), đã nhận xét như vậy về nông thôn và người nông dân hiện nay.
 |
| Đạo diễn Nguyễn Hữu Phần |
Nông dân gật gù khen
Có thể xem anh là một đạo diễn thành công với phim về đề tài nông thôn, số phận người nông dân Việt Nam trong thời kì đổi mới. Anh có nhận xét gì hay thấy những điểm khác nhau nổi bật về những phim cùng đề tài này của các thế hệ đi trước như: Mẹ chồng tôi, Anh chỉ có mình em, Bao giờ cho đến tháng 10…?
Điểm khác biệt là tính thời điểm được phản ánh trong phim. Những phim về đề tài nông thôn thời kì trước thường là những câu chuyện trong hoàn cảnh đất nước trong hoặc sau cuộc chiến tranh gian khổ, ác liệt.
Còn người nông dân trong những Đất và người, Ma làng, Gió làng Kình… là nông thôn trong thời kì hòa bình, của giai đoạn chuyển đổi từ bao cấp sang đổi mới hoặc nông thôn ngày nay với những mâu thuẫn trong chính đời sống xã hội nông dân, nông thôn….
Trong chiến tranh, người ta khai thác những khía cạnh đặc trưng trong thời điểm đó như anh hùng, dũng cảm, đảm đang, hoặc tình cảm lứa đôi bị chia cắt, nghị lực sống, sự hi sinh, mất mát…còn những phim về đề tài nông thôn của tôi, tập trung khai thác những vấn đề bức xúc của xã hội nông thôn mới.
Vậy, những nhân vật trong phim của anh như cô Ló, anh Dỏ, ông Tòng… là những nhân vật chân thực hay được phóng đại ?
Nói là điển hình hóa cũng không sai lắm. Những nhân vật như ông Tòng thì ai xem cũng phải ghét, bà con toàn bảo “người đâu mà ác độc đến thế cơ chứ” thế nhưng rõ ràng là những người như thế, trong hoàn cảnh xã hội cụ thể không phải là không có.
Có thể xem đấy là một nhân vật được xây dựng theo nguyên tắc điển hình (về tính cách) nhưng cũng là nhân vật rất thật, rất sống động và có những nét cá biệt, độc đáo.
Những nhân vật (vai diễn) có tính cách chẳng những làm cho vai đó được khán giả nhớ lâu, yêu thích mà còn là mong ước của mỗi diễn viên. Lúc mà tôi đưa kịch bản Ma làng cho diễn viên Bùi Bài Bình đọc, anh ta sướng lắm và quyết đóng cho được vai này, đó cũng là quyết tâm để phá vỡ cái khuôn mẫu mà lâu nay người ta quy ước cho anh – những vai hiền lành, tử tế, tri thức trước đây.
Hay như vai anh Dỏ, cô Ló cũng vậy, đóng vai “Chí Phèo”, “Thị Nở” ở làng - một loại nhân vật khá phổ biến, gần gũi, thường thấy ở nông thôn, Dỏ lúc nào cũng rượu chè, ăn nói bỗ bã, Ló đanh đá và có tính ăn cắp vặt nhưng cả hai đều tốt bụng, có lòng nhân ái vì lẽ phải… Là những tính cách rất điển hình, khi bà con nông dân xem phim họ gật gù khen ngợi, thấy phim đang nói những chuyện, những người ngay xung quanh mình.
Nhiều mâu thuẫn
Anh nhận xét như thế nào về số phận người nông dân, cuộc sống nông thôn trong thời kì đổi mới hiện nay?
Cuộc sống nông thôn trong thời kì đổi mới bây giờ có thể nói là có nhiều mâu thuẫn hơn các giai đoạn trước. Vì nông thôn đang trong thời kì xáo động dữ dội, bên cạnh sự no đủ, giầu có, quan hệ thị trường sòng phẳng hơn cũng còn rất nhiều góc tối, nhiều mặt trái đáng lo ngại.
Dường như chúng ta chưa chuẩn bị tâm thế sẵn sàng cho sự thay đổi nếp sống của người nông dân từ sản xuất riêng lẻ, sang sản xuất hàng hóa, từ vùng quê truyền thống sang đô thị hóa, công nghiệp hóa… Người nông dân từ nghèo bỗng chốc giầu có (do được đền bù đất chẳng hạn), từ chỗ có ruộng thành trắng tay mà không có nghề nghiệp gì để làm. Chính vì vậy mà đời sống nông thôn có nhiều mâu thuẫn, và mâu thuẫn căng thẳng hơn… Người dân nông thôn giờ đang phá vỡ những lề thói, phá vỡ những tình cảm làng xóm, những mối quan hệ họ hàng, gia đình, vốn là đặc trưng rất riêng của nông thôn Việt Nam. Đó là những vấn đề chưa thể giải quyết nhanh chóng được.
Tôi muốn nhắc lại rằng, chúng ta chưa có sự chuẩn bị cho những bước phát triển đô thị hóa, công nghiệp hóa nông thôn, người nông dân cũng chưa sẵn sàng và chưa có khả năng thích nghi với những sự đổi mới này.
Nhưng sự đổi mới cũng đưa lại những mặt tích cực?
Đa số gia đình nông thôn no đủ hơn, giầu có hơn từ khi đất nước đổi mới nhưng giầu chưa chắc đã là hạnh phúc, tâm trạng, suy nghĩ của người nông dân chưa chắc đã yên bình. Mặt trái của cơ chế thị trường là ở đó. Đến với người dân nông thôn với làng quê, người ta thấy rõ sự lộn xộn, bất ổn của từng gia đình, từng thôn xóm.
Sẽ làm tiếp Ma làng
Hiện tại, anh khá bận rộn với Gameshow Hà Nội, 36 phố phường?
Tôi có một tình yêu với Hà Nội khá sâu nặng, tôi là người Hà Nội, sống ở phố cổ… Nhân dịp 1000 năm Thăng Long - Hà Nội, tôi thấy mình phải làm một việc gì đó bằng nghề nghiệp, khả năng của mình để đóng góp cho Hà Nội. Cuộc sống ngày nay, Hà Nội quá đông đúc, hỗn tạp khiến người ta (đặc biệt là giới trẻ) khó cảm nhận được vẻ đẹp của thủ đô. Tôi muốn qua chương trình này, để mọi người có thể cảm nhận, tìm kiếm được vẻ đẹp riêng biệt của Hà Nội đang ẩn giấu đâu đó và nhắc nhở người Hà Nội người cả nước hãy yêu quý, gìn giữ xây dựng Hà Nội ngày càng tươi đẹp, phát triển hơn nhưng vẫn giữ được những nét văn hóa của mảnh đất “ngàn năm văn hiến”
Liệu anh có ngại khi khán giả cho rằng, ông Phần “nông thôn” giờ chán quê chuyển lên phố rồi?
Tôi đâu có tuyên bố không làm các dự án phim nữa, “Ông Phần nông thôn” đôi khi cũng chứng tỏ mình là người thành phố một chút chứ… Rồi lại về với không gian quen thuộc của mình. Tôi sẽ tiếp tục làm phim, tiếp tục đi vào đề tài nông thôn vì nông thôn, người nông dân. còn quá nhiều điều đáng nói, đáng bàn…
Vậy anh có thể bật mí những dự án phim về đề tài nông thôn sắp tới?
Tôi đã nghĩ đến việc làm tiếp Ma làng với tên là Ma làng 2. Nhưng như thế có vẻ giống kiểu làm phim “ăn theo” dễ bị khán giả nghi ngờ. Tôi viết một kịch bản mới về nông thôn ở thời điểm 10 – 15 năm sau khi câu chuyện Ma làng kết thúc (nghĩa là những năm đầu thế kỷ XXI) Nhưng vẫn có (giữ) những nhân vật như Dỏ, Ló, Tâm và bối cảnh làng Bâm Dương như trước… Làm như vậy tôi có thể phản ảnh sự thay đổi rất lớn, rất sôi động của làng quê cũng như những người nông dân thời đổi mới…
Xuất phát từ đâu mà anh có một tình yêu với làng quê, nông thôn, người nông dân để anh luôn hứng thú với đề tài này đến vậy?
Tôi vốn không phải là người chuyên nghiên cứu về nông thôn, nông dân… Nhưng tôi luôn nghĩ người dân Việt nào cũng có gốc tích và mối liên hệ chặt chẽ với nông thôn. Ngay ở “36 phố phường” Hà Nội thì cũng là dân từ các làng nghề, các vùng quê lên lập phường, lập phố… Cho đến bây giờ, nhà nào chẳng có họ hàng, bà con ở nông thôn…Và điều này đã được chứng minh: Các bộ phim về nông thôn người thành phố cũng thích xem vì gặp lại ở đó những kỷ niệm của mình, những khung cảnh quen thuộc, những con người như bố mẹ, họ hàng mình… Thậm chí cả đám trẻ ít được về quê cũng như được giải thoát khỏi sự tù túng của phố phường… Bên cạnh đó còn 70% dân số xem đó là chuyện của mình… Người làm phim luôn phải “tìm kiếm” khán giả cho mình… Tôi đã tìm được, vậy thì sao lại không gắn bó với nó.
