Thay đổi diện mạo cả vùng

Hệ thống này giúp kiểm soát lũ một cách chủ động, mở rộng diện tích sản xuất (SX), tăng năng suất, sản lượng lương thực, giải quyết công ăn việc làm cho hàng triệu nông dân…

Đó là nhận định chung của các đại biểu tham dự hội nghị Hội đồng quản lý hệ thống thủy lợi TGLX do Tổng cục Thủy lợi (Bộ NN-PTNT) phối hợp với Sở NN-PTNT Kiên Giang tổ chức tại TP Rạch Giá vào sáng 30/7.

Đóng góp hơn 5 triệu tấn lúa/năm

TGLX có tổng diện tích khoảng 488.935 ha, trải dài trên địa bàn 3 tỉnh: An Giang (239.203 ha), Kiên Giang (237.879 ha) và Cần Thơ (15.178 ha).

Trước đây, TGLX là một vùng hoang hóa, đất bị nhiễm phèn rất nặng nên sản xuất không hiệu quả. Từ cuối những năm 90 của thế kỷ trước, chương trình khai phá vùng đất này đã được Chính phủ và Bộ NN-PTNT chính thức khởi động với hàng loạt công trình thủy lợi được đầu tư. Lần lượt các kênh chính được đào mới và mở rộng như: Trà Sư, Tha La, T3, T4, T5, T6… nối từ kênh Vĩnh Tế thoát lũ ra biển Tây.

Hệ thống công trình kiểm soát lũ tuyến biên giới ngăn lũ tràn biên từ Châu Đốc đến kênh Hà Giang, cùng với đập tràn Xuân Tô, đập cao su Trà Sư, Tha La với cao trình đỉnh là 3,8m. Hệ thống công trình ngăn mặn biển Tây gồm 26 cống ngăn mặn ven biển và tuyến đê biển dài 74 km. Ngay sau khi được đưa vào sử dụng, các công trình này đã sớm phát huy tác dụng, biến cả “vùng đất hoang” thành cánh đồng lúa bao la.

Ngày nay, TGLX đã trở thành vùng SX lúa trọng điểm của ĐBSCL, không chỉ SX được 2 vụ ăn chắc mà nhiều nơi còn làm được 3 vụ/năm.

Theo Cục Trồng trọt, đến năm 2014, diện tích gieo trồng vùng TGLX đạt hơn 858.000 ha, sản xuất lương thực được hơn 5 triệu tấn/năm, chiếm khoảng 1/4 sản lượng của ĐBSCL.

Trong đó, vụ ĐX đã thu hoạch hơn 346.000 ha, vụ HT đã xuống giống 344.550 ha và kế hoạch vụ TĐ khoảng 144.400 ha.

Ông Đỗ Vũ Hùng, GĐ Sở NN-PTNT An Giang cho biết: “Hệ thống thủy lợi trong vùng không chỉ giúp mở mở rộng diện tích lúa 2 vụ, tăng năng suất mà còn tạo điều kiện thuận lợi phát triển SX vụ TĐ, góp phần tạo việc làm và tăng thu nhập cho nhân dân.

Đồng thời, giúp cải tạo môi trường đất chua phèn, tạo nước ngọt cho nhân dân sinh hoạt và đem lại nguồn lợi thủy sản nước ngọt dồi dào. Bên cạnh đó, còn kết hợp hệ thống đê bao tạo cơ sở hạ tầng đầu tư giao thông nông thôn liên hoàn từ xã, huyện đến tỉnh, hình thành các cụm, tuyến dân cư, cơ sở hạ tầng khác phát triển theo, dẫn đến thuận lợi cho công tác phòng chống lụt bão, giảm nhẹ thiên tai, tìm kiếm cứu nạn…”.

Bất cập nảy sinh

Tại hội nghị, các đại biểu đều cho rằng, những nhiệm vụ chính khi bắt tay xây dựng hệ thống thủy lợi TGLX như: kiểm soát lũ, thau chua, rửa phèn, ngăn mặn, giữ ngọt… phục vụ phát triển SX đều đã đạt được. Tuy nhiên, quá trình phát triển đã nảy những vấn đề bất cập trong quản, vận hành hệ thống thủy lợi TGLX.

Ông Cao Văn Nam, Chi cục trưởng Chi cục Thủy Lợi Kiên Giang cho rằng, các cống trên tuyến đê biển Kiên Giang được thiết kế với nhiệm vụ thoát lũ và ngăn mặn bằng cửa van tự động một chiều.

Tuy nhiên, cơ cấu mùa vụ hiện nay đã thay đổi, có những thời điểm cần phải đóng cưỡng bức để giữ ngọt phục vụ SX nên rất khó vận hành.

Cống thoát lũ, ngăn mặn trên tuyến đê biển Tây những năm qua đã phát huy hiệu quả, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế xã hội

Hơn nữa, mục tiêu trước đây là ngọt hóa vùng TGLX, nhưng hiện nay đã có những khu vực được quy hoạch chuyển đổi nuôi tôm nước lợ. Vì vậy, dẫn đến mâu thuẫn mặn – ngọt.

Tương tự, Cty TNHH MTV Khai thác Thủy lợi An Giang cũng cho biết, hiện nay, cơ cấu mùa vụ đã thay đổi, lịch thời vụ giữa các tỉnh cũng không giống nhau nên việc vận hành đập cao su Tha La và Trà Sư để đáp ứng nhu cầu chung của cả khu vực gặp khó khăn.

Theo quy trình vận hành hệ thống kiểm soát lũ, hằng năm vào cuối tháng 8, đầu tháng 9, sau khi diện tích lúa HT của 2 tỉnh An Giang và Kiên Giang thu hoạch xong thì mở đập để xả lũ nhằm tạo điều kiện cho nông dân vệ sinh đồng ruộng, tháo rửa chất độc hại trong đất và tăng cường nguồn thủy sản tự nhiên cho vùng TGLX.

Tuy nhiên, những năm gần đây phải đóng đập ngay trong mùa lũ để bảo vệ SX vụ TĐ đã gây ảnh hưởng đến tuổi thọ của thân đập, cụ thể đã xuất hiện các vết nứt trên thân đập. Sẽ không an toàn nếu vận hành đóng đập khi mực nước phía thượng lưu đạt cao trình trên 4 m.

Việc các địa phương mở rộng diện tích SX lúa TĐ cũng gây ảnh hưởng rất lớn đến quá trình vận hành hệ thống thủy lợi trong vùng. GS.TS Tăng Đức Thắng, Phó Viện trưởng Viện Khoa học Thủy lợi Việt Nam cho rằng, việc mở rộng diện tích lúa TĐ đã làm cho phần rải lũ trên vùng TGLX bị thu hẹp lại, làm cho đỉnh lũ dâng cao hơn và kéo dài hơn.

“Vì vậy, cần quy hoạch diện tích lúa TĐ ở mức phù hợp và tăng cường nạo vét các tuyến kênh để thoát lũ nhanh hơn”, GS Thắng đề nghị.

Ngoài ra, hiện nay hệ thống cống ngăn mặn trên tuyến đê biển Tây ở Kiên Giang cũng chưa hoàn chỉnh, còn một số cửa sông trên địa bàn TP Rạch Giá chưa có cống nên mùa khô nước mặn lấn sâu vào nội đồng.

Ông Mai Anh Nhịn, GĐ Sở NN-PTNT Kiên Giang kiến nghị Bộ NN-PTNT cần sớm đầu tư các cống này (cống kênh nhánh, kênh cụt và sông Kiên) để đảm bảo ngăn mặn, phục vụ SX. Vì hiện nay, tình trạng xâm nhập mặn diễn ra thường xuyên, nhất là vào cao điểm mùa khô.

Kết luận hội nghị, Phó Tổng cục trưởng Tổng cục Thủy Lợi Lê Mạnh Hùng đánh giá cao vai trò của Hội đồng quản lý hệ thống thủy lợi TGLX.

Qua đó, đã khai thác hiệu quả các công trình thủy lợi được đầu tư, thể hiện qua sự tăng trưởng ngoạn mục về năng suất cũng như sản lượng lúa, thủy sản hằng năm.

Trong bối cảnh biến đổi khí hậu ngày càng rõ rệt và các địa phương đang thực hiện tái cơ cấu ngành, cần rà soát quy hoạch lại diện tích từng loại cây trồng, vật nuôi cho phù hợp. Về các cống hiện nay không còn phù hợp, Tổng cục Thủy lợi sẽ giao cho các đơn vị chức năng xem xét thiết kế, đầu tư lại để đáp ứng tốt hơn yêu cầu nhiệm vụ trong tình hình hiện nay.