Nhật Bản và Hàn Quốc luôn là hai thị trường XK quan trọng và còn nhiều tiềm năng của Việt Nam tại khu vực Đông Bắc Á. Trong 3 năm gần đây, tốc độ tăng trưởng kim ngạch XK của Việt Nam sang hai thị trường này đều đạt mức hai con số, với Nhật Bản đạt trung bình trên 27%, còn Hàn Quốc là hơn 40%/năm.
NK nông, lâm, thủy sản của Việt Nam chiếm dưới 5%
Theo Bộ Công thương, Hiệp định đối tác kinh tế Việt Nam - Nhật Bản (VJEPA) có hiệu lực từ ngày 1/10/2009 đánh dấu bước ngoặt mới trong quan hệ hợp tác kinh tế hai nước. Đây là hiệp định thương mại tự do song phương đầu tiên của Việt Nam kể từ khi gia nhập WTO và là hiệp định thương mại tự do thứ 2 mà Việt Nam và Nhật Bản cùng tham gia ký kết. Hiệp định VJEPA có nội dung toàn diện, bao gồm nhiều lĩnh vực như thương mại hàng hóa, thương mại dịch vụ, đầu tư, cải thiện môi trường kinh doanh...
Đối với Hàn Quốc, Việt Nam và Hàn Quốc đều đã tham gia Hiệp định thương mại tự do ASEAN - Hàn Quốc (AKFTA). Theo đó, hai nước dành cho nhau nhiều ưu đãi về mở cửa thị trường hàng hóa và dịch vụ. Tuy nhiên, để thúc đẩy hơn nữa quan hệ kinh tế, thương mại giữa hai nước, tháng 8/2012, hai bên đã tuyên bố khởi động đàm phán Hiệp định thương mại tự do Việt Nam - Hàn Quốc (VKFTA).
XK các mặt hàng thủy sản của Việt Nam vào Nhật Bản và Hàn Quốc vẫn gặp khó
Hiệp định VJEPA và Hiệp định AKFTA được triển khai đồng bộ là một trong những nhân tố tích cực giúp cải thiện trao đổi thương mại song phương giữa Việt Nam – Nhật Bản, Việt Nam - Hàn Quốc, trong đó cả XK và NK của Việt Nam với hai nước này đều tăng, đặc biệt là hàng nông, lâm, thủy sản.
Việc giảm thuế mạnh mẽ các mặt hàng nông, lâm, thủy sản của Nhật Bản đã mở ra cho DN Việt Nam cơ hội XK vào thị trường Nhật. Nhờ đó, kim ngạch XK các mặt hàng này đã được cải thiện đáng kể. Theo thống kê của Vụ Châu Á – Thái Bình Dương (Bộ Công thương), kim ngạch XK nông sản sang Nhật Bản năm 2012 đạt trên 285 triệu USD, tăng gần gấp đôi so với năm 2009.
Mặc dù liên tục tăng trong những năm gần đây, nhưng đa số các mặt hàng nông, lâm, thủy sản của Việt Nam vẫn chiếm tỷ trọng rất nhỏ so với tổng kim ngạch NK của Nhật Bản: gỗ và sản phẩm gỗ chiếm khoảng 3%, cao su khoảng 1,6%, rau quả chỉ chiếm khoảng 1%...
Bên cạnh đó, Hàn Quốc cũng là nước NK đáng kể các mặt hàng nông thủy sản từ các nước trên thế giới. Tuy nhiên, thị phần NK các mặt hàng này từ Việt Nam chỉ ở mức dưới 5% trong tổng kim ngạch NK của Hàn Quốc. Điều này cho thấy, Việt Nam còn có nhiều cơ hội tăng thị phần tại Nhật Bản và Hàn Quốc.
Loại bỏ những rào cản phi thuế quan
Để thúc đẩy XK các mặt hàng nông, lâm, thủy sản sang Nhật Bản và Hàn Quốc, ngoài vấn đề giảm và tiến tới loại bỏ thuế quan, một vấn đề nữa cần quan tâm là phải phát hiện và loại bỏ hoặc tìm cách vượt qua những rào cản phi thuế của các nước này đối với hàng XK của ta.
Theo định nghĩa của Nhóm chuyên gia Hỗ trợ liên ngành của Hội nghị Thương mại và Phát triển Liên Hợp Quốc (UNCTAD) thì “Các biện pháp phi thuế quan là biện pháp chính sách không phải là thuế quan thông thường và có khả năng tạo ra tác động về mặt kinh tế đối với thương mại quốc tế, làm thay đổi khối lượng giao dịch thương mại hoặc làm thay đổi giá cả hoặc cả hai”. Như vậy, các biện pháp phi thuế quan cũng có khả năng làm cản trở dòng lưu chuyển hàng hóa trong thương mại quốc tế.
Tuy nhiên, khác với các biện pháp thuế quan thông thường, các biện pháp phi thuế quan khó có thể lượng hóa được bằng các con số cụ thể và thường gắn với các mục đích về an ninh, y tế, xã hội... Chính vì vậy, các biện pháp phi thuế quan thường đa dạng hơn, khó xác định hơn, khó lượng hóa được tác động đến thương mại quốc tế hơn và kể cả trong trường hợp có thể xác định được tác động đến trao đổi thương mại cũng khó đấu tranh để yêu cầu nước áp dụng phải dỡ bỏ.
Liên quan đến mặt hàng nông thủy sản, các nước thường áp dụng các biện pháp vệ sinh kiểm dịch và ATTP. Đối với thị trường Nhật Bản, hiện nay, họ đang siết chặt kiểm soát về chất lượng một số mặt hàng thuộc nhóm nông, lâm, thủy sản của Việt Nam.
Cụ thể: đối với hàng trái cây, do cách thức bảo quản để tránh côn trùng xâm nhập của Việt Nam vẫn chưa đảm bảo yêu cầu và hiện rất ít trái cây của Việt Nam nhận được giấy chứng nhận NK của cơ quan chức năng Nhật Bản; đối với tôm đông lạnh, do Bộ Y tế - Lao động và Phúc lợi Nhật Bản quyết định áp dụng chế độ kiểm tra 100% về chỉ tiêu Ethoxyquin đối với tôm đông lạnh NK từ Việt Nam; theo đó giới hạn tối đa là 0,01 ppm…
Đối với thị trường Hàn Quốc, hiện nay, các quy định chặt chẽ về kiểm dịch động thực vật của Hàn Quốc vẫn là rào cản lớn khiến việc XK hàng nông sản, đặc biệt là trái cây tươi và thịt gia súc, gia cầm của Việt Nam. Cụ thể như các yêu cầu về nuôi trồng, kiểm tra chứng nhận và các biện pháp xử lý tại chỗ; thủ tục đánh giá rủi ro cũng được thực hiện quá dài (sau 5 năm Chính phủ Hàn Quốc hoàn tất quy trình đánh giá rủi ro và cho phép NK thanh long từ Việt Nam); hay tiến hành kiểm tra ethoxyquin trong tôm NK từ Việt Nam với mức giới hạn để kiểm tra là 0,01 ppm bằng với mức của Nhật Bản đang áp dụng.
Để thúc đẩy XK nông, lâm, thủy sản vào 2 thị trường khó tính là Nhật Bản và Hàn Quốc, Bộ Công thương đã đề xuất các giải pháp như: Tăng cường công tác quản lý chất lượng của các DN chế biến XK; Quản lý chất lượng của các hộ gia đình và DN nuôi trồng; Đẩy mạnh công tác nghiên cứu khoa học về vệ sinh kiểm dịch; Tăng cường hợp tác với các cơ quan chức năng; Tranh thủ sự hỗ trợ của các DN và đàm phán mở cửa thị trường.
