Thực phẩm chức năng trong tương lai không chỉ cung cấp dinh dưỡng mà còn phòng chống bệnh tật và tăng cường sức khỏe
Trong nhịp sống đương đại, chất lượng cuộc sống không ngừng phát triển trong đó mối quan tâm hàng đầu là chất lượng thực phẩm. Chính vậy mà sang thế kỷ 21 thực phẩm chức năng cần sớm đưa vào cuộc sống. 
Đó là một loại thực phẩm không chỉ cung cấp dinh dưỡng cơ bản, nó còn chức năng phòng chống bệnh tật và tăng cường sức khỏe nhờ sự có mặt các chất chống ô xy hóa (antioxidants) thường gặp như beta-carotene, lycopene, luteine, vitamine C, vitamine E… hay chất xơ và các thành phần khác.
Các nhà khoa học dự báo rằng thế kỷ XXI thức ăn của con người sẽ là các loại thực phẩm chức năng. Như đã nói, thì các hoạt chất mà thực phẩm chức năng mang lại cho con người chính là những vị thuốc quý có thể giúp con người phòng và chữa bệnh, kể cả những bệnh hiểm nghèo. Với nước ta lĩnh vực này tuy còn mới nhưng lại có nhiều triển vọng bởi chúng ta có nguồn tài nguyên thiên nhiên phong phú và đa dạng, vốn về y học cổ truyền lại giàu kinh nghiệm; kết hợp với những kết quả khoa học hiện đại trong đó phải nhắc tới công nghệ sinh học đã có những bước thành công ban đầu. Chính vậy mà ra đời “Hiệp hội thực phẩm chức năng Việt Nam” và ngày 27/12/2009 vừa qua, tại địa điểm nhà A1 – Khu trung tâm triển lãm Giảng Võ đã diễn ra chương trình chào mừng kỷ niệm tròn 2 năm thành lập Hiệp hội Thực phẩm chức năng Việt Nam (VADS).
Nhờ có những thành tựu mới của công nghệ sinh học mà các nước đã tạo ra đượcmột số loại thực phẩm thuốc (alicaments) vào các năm gần đây hay gọi là thực phẩm chức năng (functional food) mà các nước Tây phương gọi là dược phẩm dinh dưỡng (nutraceutics) hay thực phẩm bổ sung dinh dưỡng (food suplement), còn Trung Quốc gọi là thực phẩm bổ dưỡng bảo vệ sức khỏe. Chúng là những loại thực phẩm nằm ở ranh giới giữa thức ăn và thuốc chữa bệnh.
Cũng như trên đã nói thì thức ăn của con người trong thế kỷ XXI là thực phẩm chức năng, bởi nhu cầu thức ăn không đơn giản chỉ bảo đảm đủ calorie, ngon, sạch mà chúng cần phải chứa đựng những hoạt chất sinh học (HCSH) tự nhiên giúp cho sức khỏe và sắc đẹp nhằm không chỉ duy trì mọi hoạt động chức năng sinh lý cho từng bộ phận cơ thể, còn phải tạo cho con người có khả năng miễn dịch cao, chống lại lão hóa, khống chế hoặc làm giảm thiểu, vô hiệu hóa các gốc tự do khiến tăng tuổi thọ, thông qua đó mà có thể giúp cơ thể chống hay phòng ngừa được một số bệnh tật kể cả ung thư.
Những thành tựu của công nghệ enzyme, một mũi nhọn của công nghệ sinh học trong việc tạo ra các peptid có chuỗi ngắn, trọng lượng phân tử thấp lại có hoạt tính sinh lý, mở ra triển vọng mới góp phần cho sự phát triển công nghiệp chế biến thực phẩm chức năng theo hướng điều khiển các hệ enzyme trong cơ thể. Chẳng hạn các dipeptid có tác dụng chống tăng huyết áp, tetrapeptid chống thụ thai, heptapeptid ức chế hình thành di căn, hexa-decapeptid kích thích tăng miễn dịch. Chế phẩm dipeptid (lle-Tyr) ức chế ACE tức enzyme chuyển hóa antegiotensin được chiết từ cá cơm, cá mòi có thể giúp ngư dân, hải quân, thợ lặn làm việc lâu dưới biển vào mùa đông mà người vẫn ấm và không tăng huyết áp. Trong tương lai các loại thực phẩm phân tử sẽ thịnh hành; nó được điều chế từ nhiều chất dinh dưỡng giàu hoạt tính sinh học và phân tử có hoạt tính, giúp phòng ngừa nhiều bệnh tật khiến cơ thể vận hành lành mạnh theo đúng thuyết gene và di truyền.
Dựa vào tiêu chí này mà nhiều loại thực phẩm chức năng ra đời, là những loại thực phẩm mà khi chúng ở dạng tự nhiên đã có chứa những hoạt chất có lợi với hàm lượng cao như tảo Spirulina chẳng hạn. Có thể là những loại thực phẩm ít hoạt chất hơn mà phải bổ sung hay tinh chế cô đặc lại ở dạng dễ sử dụng hay gây biến đổi gen nhằm làm tăng hàm lượng một số chất có lợi cho sức khỏe.
Ở Nhật Bản công ty Skyo có nhiều sản phẩm đưa ra thị trường như loại thức ăn làm đẹp (cosmetic food), đồ uống có ga cho người dạ dày đa toan, huyết áp cao. Chế phẩm vây cá mập làm tăng miễn dịch cho cơ thể, chế phẩm từ thịt rùa có khả năng chống tai biến mạch máu não. Tại châu Âu lại xuất hiện một số thực phẩm thông minh có chứa hoạt chất sinh học cần cho hoạt động của cấu trúc bộ não. Các chế phẩm chống ô xy hóa, chống lão hóa phong phú được bào chế từ các hoạt chất sinh học như selen hữu cơ, carotenoid, các vitamine A, C, E và Alinxin, zingerol…, các tiền hormone steroid từ động vật, có công dụng khử các gốc tự do đồng thời lại kích hoạt các enzyme chống ô xy hóa có trong cơ thể. Ngoài ra còn thấy các sản phẩm chức năng của Trung Quốc như Hải văn huyết nguyên được chế từ con ốc vằn; Tinh hoa khẩu phục dịch tức dung dịch uống từ hoạt chất có cấu trúc phân tử 1-6 fructose diphosphat; Dung dịch cường lực sỹ (bổ thận), viên nang ngư lộc tinh làm từ máu hươu phối hợp với giảo cổ lam và phục linh… Hay các loại thực phẩm chức năng của Pháp, Hàn Quốc như Ribozine, Stimol, Belaf… cũng cung cấp nhiều vitamine và khoáng chất.
Ngay tại Hoa Kỳ, thực phẩm chức năng được đóng gói giống như các loại thực phẩm thông thường, nhưng trên bao bì có ghi xác nhận có lợi cho sức khỏe (health claims) kể cả xác nhận về cấu trúc/chức năng (Structure/function claims). Như vậy những thực phẩm được xác nhận có lợi cho sức khỏe phải được cơ quan y tế xác nhận trước khi đưa ra thị trường tiêu thụ. Những thực phẩm có xác nhận về cấu trúc/chức năng dùng để chuyển tải những lợi ích tiềm tàng nhưng chưa chắc chắn của loại thực phẩm ấy đối với sức khỏe con người như giúp hỗ trợ tiêu hóa…, loại này không cần xác nhận của cơ quan quản lý thuốc và thực phẩm Hoa Kỳ (FDA) nhưng nhà sản xuất phải trình đủ tài liệu chứng minh khi đăng ký sản phẩm.
Hiện nay các quốc gia như Nhật Bản, Anh, Mỹ, đang nỗ lực hoàn thiện hệ thống phân loại, quản lý và phân phối thực phẩm chức năng đến người tiêu dùng. Tuy nhiên cho đến nay thế giới vẫn chưa có một định nghĩa chung về thực phẩm chức năng bởi có một số loại muốn dán nhãn với những định danh, song cần phải trải qua các thử nghiệm hay tuân theo tiêu chuẩn nào. Do đó điều quan trọng là phải biết phân biệt được thực phẩm chức năng có ích mà khoa học đã chứng minh đầy đủ, còn loại nào cần nghiên cứu thêm, không vội vàng khi chỉ có kết quả nghiên cứu ban đầu hoặc chưa hoàn chỉnh và đáng tin cậy sẽ gây hậu quả khôn lường cho người tiêu dùng.
Đừng tưởng là sử dụng nhiều thực phẩm chức năng là tốt mà cần có một chế độ ăn uống hợp lý kể cả khi sử dụng thực phẩm chức năng mà không cân đối cũng sẽ đưa lại những sự bất lợi cho sức khỏe vì dù sao chúng cũng chỉ là những loại mang tính hỗ trợ là chính, đừng nhầm tưởng là thuốc và ngay cả thuốc cũng phải có liều và không thể lạm dụng; thực phẩm chức năng cũng vậy thôi.
| Nhóm thực phẩm chức năng có bằng chứng tin cậy nhất: - Kẹo nhai không đường và kẹo cứng làm từ đường có gốc rượu (không gây sâu răng). - Những loại làm giảm cholesterol và giảm nguy cơ bệnh tim mạch. Trong đó có thực phẩm chế biến thô của yến mạch giàu chất xơ không tan và stanol esther, thực phẩm có chất xơ psyllium hòa tan, những thực phẩm chế biến thô từ đậu nành và từ đạm đậu nành chứa hoạt chất stanol esther, saponins, isoflavones, daidzein và genistein, bơ thực vật có bổ sung stanol thực vật hoặc sterol esthers… Nhóm còn tranh cãi nhiều: - Rau có lá màu xanh đậm chứa luteine làm giảm nguy cơ bệnh thoái hóa võng mạc. - Thịt và các sản phẩm chế biến từ sữa chứa acide béo CLA (conjugated linoleic acide) rất có ích cho sức khỏe và làm giảm nguy cơ ung thư. - Các loại rau họ cải như cải bông, cải xanh, cải bẹ… chứa hoạt chất sulphoraphane có tác dụng trung hòa các gốc tự do làm giảm nguy cơ mắc bệnh ung thư. - Probiotics (ví dụ khuẩn lactobacillus) có lợi cho đường tiêu hóa và chức năng miễn dịch. |
