Tiền đổ như nước mà nước không có

Càng ở vùng sâu vùng xa, càng xa “ánh mặt trời”, thiếu giám sát thì sự phung phí này càng lớn.

Nước qua bể lọc vẫn thấy... cá

Trong một chiều đội mưa, tôi cùng ông trưởng xóm Bò (Phú Vinh, Tân Lạc, Hòa Bình) đi khảo sát hàng loạt các bể nước trong xóm. Nghịch lý là trên trời mưa giăng trắng còn trong bể thì chẳng có một giọt nước nào, khô rang như ruộng hạn.

Người ta đã rất kỳ công khi thiết kế một đường ống dẫn nước từ nguồn của xã Phú Cường về xóm Bò trị giá cả trăm triệu nhưng sau mấy năm giờ chỉ còn hoạt động khoảng 20% thiết kế.

Bể lọc không lọc được nước. Bể chứa không có gì để chứa bên trong. Hệ thống trụ đỡ đường ống xưa đắp bằng xi măng trộn đá lổn nhổn cẩu thả giờ nát vỡ gần hết. Ống dẫn đoạn còn, đoạn vỡ, đoạn mất, người dân vá víu, nối thêm bằng cả những đoạn thân tre.

Một số bể của xóm còn lấy được nước thì bà con cũng chỉ dám dùng để giặt giũ chứ không dám tắm táp càng không dám dùng để ăn.

Trưởng xóm Đinh Công Hay kể: “Chẳng hiểu tại sao nước đã qua bể lọc về mà mở vòi ra còn thấy cả cá suối bơi lội trong đó. Giờ đây bể lọc không còn tác dụng nữa người ta sợ không dám dùng nước để sinh hoạt”.

Một điển hình cho sự lãng phí là công trình nước sạch ở xóm Ưng và Kè (Phú Vinh). Anh Đinh Công Phước, Trưởng xóm Ưng, chỉ cho tôi mó nước Khanh của xóm và giải thích, khi trước nước ở đây đùn lên dân xung quanh chỉ việc đem thùng ra gánh về.

Thương người dân gánh nước vất vả, cách đây vài năm trên cho một dự án nước sạch chung của hai xóm Ưng và Kè. Người ta đem xây tường bao quanh mó nước Khanh để rồi bơm lên chiếc bể lớn đặt tít trên đồi Khụ Đét từ đó phân về các bể công cộng của hai xóm cho hơn 200 hộ dân sử dụng.

Đường lên bể chứa cây mọc như rừng

Buổi thi công, tiếng máy móc ầm ì vang vào vách đá khiến núi rừng nhộn nhịp hơn cả ngày mùa. Dân các xóm túa ra. Từ già đến trẻ ai nấy đều hởi lòng, hởi dạ. Thế nhưng ngày vui ngắn chẳng tày gang. Công trình xây đắp tốn kém ấy giờ hoàn toàn đắp chiếu, chẳng có tác dụng.

Tôi theo chân trưởng xóm lên đồi Khụ Đét xem rõ nguồn cơn. Dễ đến mấy năm không ai lên đây, dây leo, cây bụi chắn lối kín mít như rừng. Chúng tôi vừa đi vừa cầm dao phát quang mới có chỗ đủ để đặt một bàn chân mà luồn lách, mà nhích dần lên từng bước một…

Hai chiếc bể lớn sừng sững giữa trời đất. Cái bể lọc cây mọc ngập đầu người không ai chặt. Cái bể chứa rỗng không, bên trong toàn lá mục.

Anh Phước giải thích cho tôi nguyên do của mọi vấn đề là không khảo sát kỹ, không họp dân để bàn nên mới có chuyện xây dựng ở chỗ nguồn cung nước không đủ. Nhân lũ về, nước thượng nguồn đổ xuống, dịp may hiếm hoi đó khiến người ta hối hả nghiệm thu luôn công trình.

Công trình nước sạch ở xóm Ưng

Tiếng vỗ tay chưa kịp tan dư âm rộn ràng trong tai người thì nước nguồn đã cạn. Những chiếc đồng hồ đo nước gắn ở các cột chưa bao giờ được làm nhiệm vụ chính của mình là quay số mà chỉ như một vật trang trí không hơn, không kém.

Dân bản Ưng phải đợi đêm đến mới đóng cầu dao, chạy máy để mong vét được chút ít nước hiếm hoi. Một thời gian sau khi cái máy bơm bị hỏng người ta cũng lãng quên luôn công trình trị giá tiền tỉ này.

Phú Vinh là một vựa mía bao la, hệ lụy kéo theo nó mỗi năm là một lượng thuốc BVTV khổng lồ được tưới đẫm xuống, cực kỳ ô nhiễm. Địa chất ở đây lại là vỉa đá ngầm chỉ cách mặt đất chừng hai ba mét, hầu như không thể đào được giếng. Người dân không còn sự lựa chọn nào khác phải dùng thứ nước mặt đã bị đầu độc ấy làm nước ăn, nước sinh hoạt quanh năm suốt tháng.

Sang một xã khác ở Tân Lạc là Phú Cường, tình hình cũng chẳng khả quan hơn. 17/19 xóm trong xã có công trình nước sạch với tổng giá trị đầu tư khoảng 5 - 6 tỉ đồng nhưng chỉ 5 xóm là còn sử dụng tàm tạm.

Công trình nước sạch ở xóm Bưởi giờ thành vô dụng

Làm lấy được

Anh Quách Công Trọng, Phó Chủ tịch Phú Cường, đã chỉ ra hàng loạt những cái lỗi nghiêm trọng như: Không cho họp dân tham gia góp ý kiến. Không khảo sát kỹ, quy hoạch ngay ở vùng không sinh thủy vào mùa khô. Không huy động theo cách Nhà nước và nhân dân cùng làm, cùng đóng góp mà cho không công trình nên dễ nảy sinh tư tưởng “cha chung không ai khóc".

Ý thức bảo vệ của người dân chưa cao. Chất lượng xây dựng có vấn đề nhưng chủ đầu tư là cấp trên nên xã, thôn không có quyền giám sát.

Xóm Bưởi có 60 hộ được bố trí xây một nguồn nước chung dẫn về năm cái bể chứa. Ông Bùi Văn Ngay, Bí thư của xóm bảo lúc nhóm thợ đang xây dựng ở mó Bưởi, ông và nhân dân đã có ý kiến ngay là phải dừng thi công vì làm quá ẩu.

“Họ đắp bờ xi măng vây quanh mó để giữ nước nhưng không hề làm móng thì nước sẽ bị lọt hết qua kẽ đá là điều chắc chắn. Thế mà nói mãi họ cũng không nghe. Càng bảo dừng thì họ lại càng làm nhanh, làm gấp kiểu như cho xong chuyện”, ông Ngay kể tội.

Hậu quả là giờ đây 5 chiếc bể của xóm chưa bao giờ hứng được một giọt nước sạch. Ống dẫn nước chỗ đã tụt ra, chỗ vẫn còn nhưng thứ trong ống chỉ là không khí. Nước nôi bí bách khiến cho các hộ dân trong xóm Bưởi phải tự làm ống ti ô dòng về nhà hệt như thủa nào. Công trình nước sạch trở thành một cái gai nhức nhối trong mắt bà con.

Mới khảo sát 2 xã mà đã có tiền tỉ bị lãng phí thử hỏi trên phạm vi cả huyện, cả tỉnh, cả nước này con số ấy là bao nhiêu? Hằng trăm, hàng ngàn tỉ đồng mồ hôi, nước mắt từ thuế đóng của nhân dân đã bị lãng phí cho những công trình tiền đổ ra như nước mà nước thì nhất định là không có.