Sau lúa gạo, ngành cà phê sẽ tiếp bước “tinh lọc” DN đủ nội lực để đưa ngành cà phê VN phát triển bền vững
Sau lúa gạo, ngành cà phê VN sắp có hẳn một Nghị định về điều kiện để được XK cà phê. Với chủ trương “tinh lọc” DN để đưa vào làm ăn bài bản, khoảng trên 60% DN cà phê sẽ bị đình chỉ hoạt động XK vì không đáp ứng được yêu cầu khắt khe này. 
Gần 100 DN bị loại?
Theo Hiệp hội Cà phê – Ca cao VN (Vicofa), Bộ NN-PTNT và Bộ Công Thương vừa nhất trí về việc quy định điều kiện kinh doanh, XK cà phê với các yêu cầu tạm đưa ra như: Các DN kinh doanh XK cà phê phải có ít nhất một cơ sở chế biến cà phê, với kho chứa phù hợp đáp ứng đầy đủ các điều kiện vệ sinh an toàn thực phẩm; đã tham gia chế biến và XK cà phê trong hai năm liên tục với khối lượng cà phê xuất khẩu tối thiểu 5.000 tấn/năm. Ngoài ra, các DN phải chứng minh được khả năng tài chính lành mạnh mới được tham gia vào hoạt động XK.
Trao đổi với NNVN, ông Lương Văn Tự - Chủ tịch Vicofa cho biết, các điều kiện này đang trong giai đoạn lấy ý kiến, sau đó sẽ tổng hợp trình Chính phủ để cho ra đời Nghị định về xây dựng ngành cà phê phát triển bền vững. Nếu thuận lợi, khoảng cuối năm 2012 sẽ chính thức áp dụng và đây là thời gian để cho các DN chuẩn bị đáp ứng các yêu cầu trên.
Lý giải, lãnh đạo Vicofa cho rằng hiện số DN tham gia kinh doanh XK cà phê quá nhiều với 159 DN, trong đó một số DN chưa từng biết về mặt hàng cà phê cũng tham gia XK với mục đích để lấy doanh số và ngoại tệ; nhiều DN chỉ XK số lượng rất thấp 2 – 3 container/năm. Vì thế, quy định này nhằm sắp xếp lại và làm lành mạnh thị trường XK cà phê vốn khá lộn xộn trong thời gian qua.
Ông Tự còn dẫn chứng: Các nước trên thế giới kinh doanh XK cà phê hoàn toàn khác ta, ví dụ như Indonexia chỉ có 5 DNXK cà phê, họ cũng bán số lượng xấp xỉ như ta nên không bị ép giá; còn VN có tới gần 160 DN cạnh tranh nhau chỉ để bán lại cho 12 DN lớn nước ngoài có chi nhánh tại VN và sau đó họ bán lại cho 8 nhà rang xay (chiếm 80% lượng cà phê toàn cầu).
“Ông cha ta bảo: "Trăm ngươi bán, vạn người mua, thì mới được giá", còn bây giờ “Trăm người bán, chỉ vài người mua” thì chắc chắn không ổn rồi. Đây là một vấn đề lớn của ngành cà phê cần sớm phải tính toán thay đổi”, ông Tự nói.
Trả lời câu hỏi, khi áp dụng điều kiện XK thì sẽ có bao nhiêu DN đáp ứng được yêu cầu? Ông Tự khẳng định, “nếu làm tốt cũng có khoảng 60 DN”, đồng nghĩa với việc sẽ có gần 100 DN bị cấm tham gia XK cà phê dự kiến trong niên vụ 2012 – 2013.
Cần tính toán kĩ các tiêu chí
Sau khi nghe thông tin về dự thảo, một số ý kiến cho rằng, cần phải xem lại những điều kiện đặt ra đã hợp lý hay chưa bằng cách đưa ra công khai tranh luận, góp ý để có được những tiêu chí hợp lý nhất. Đặc biệt, điều kiện về số lượng XK bao nhiêu tấn/năm và DN phải có hệ thống kho, nhà máy, hệ thống chế biến hiện đại có hợp lý không?
Theo ông Nguyễn Nam Hải – Tổng Giám đốc Cty Cafecontrol, đối với DN vừa sản xuất, chế biến, XK thì số lượng cà phê XK/năm có thể điều chỉnh thấp hơn các DN chỉ chuyên về XK. Về hệ thống kho hàng, nhà máy chế biến thì ngành cà phê hiện đã xây dựng quá nhiều (công suất hơn 1,2 triệu tấn) quy mô lớn, hiện đại nhưng sử dụng không hết, diện tích kho còn trống rất nhiều.
Vì thế, nên chăng những DN chưa có hệ thống kho không nên xây dựng mới mà chỉ nên ký hợp đồng liên kết, thuê lại của các DN có kho trống. Riêng những DN mới hoặc chưa có đủ điều kiện thì tham gia xuất nhập khẩu theo hình thức ủy thác, hợp tác với các DN khác rồi từng bước có đủ điều kiện thì tham gia xuất nhập khẩu trực tiếp.
Tương tự, ông Nguyễn Văn An – Chủ tịch HĐQT kiêm Tổng Giám đốc Cty CP tập đoàn Cà phê Thái Hòa đề xuất: Điều kiện XK cà phê nên bắt buộc DN phải gắn với nông dân, tức DN phải đầu tư vào vùng nguyên liệu và có trách nhiệm với nó. “Chứ hiện tại, hầu hết DN đều không mấy quan tâm đến nông dân, không tham gia đầu tư trồng mới hay tái canh thì lấy đâu ra nguyên liệu phát triển bền vững. Nếu DN chỉ chú tâm đua nhau xây dựng kho, nhà máy chế biến, sau đó quay ra tranh mua, tranh bán cà phê hết sức bát nháo thì không thể tồn tại được”.
Chủ tịch Vicofa Lương Văn Tự cũng khẳng định, bản thân thị trường hàng năm đã điều tiết loại bỏ các DN làm ăn thua lỗ, kém hiệu quả. Cụ thể, các niên vụ trước, các DN tham gia XK trực tiếp khoảng 180 DN, nhưng hiện nay đã loại bỏ hơn 20 DN. Thời gian tới, thị trường sẽ tiếp tục điều tiết, nhưng nếu chúng ta sớm có những quy định hợp lý để hạn chế những DN chưa có kinh nghiệm, “tay ngang”, những DN cạnh tranh không lành mạnh, tranh mua, tranh bán, phá giá XK thì thị trường kinh doanh mới nhanh tốt lên, đồng thời DN cà phê VN mới đủ sức đứng vững trong bối cảnh cạnh tranh vô cùng khốc liệt như hiện nay.
Đặc biệt, ông An khẳng định, hiện một số tập đoàn rang xay cà phê lớn trên thế giới đưa ra yêu cầu chỉ mua cà phê có chứng chỉ quốc tế và sẽ áp dụng từ năm 2013, trong khi VN mới chỉ có vài DN đáp ứng được yêu cầu này. Vì thế, khi xây dựng cần chú ý đưa các điều kiện này vào như yêu cầu bắt buộc để DN cà phê vừa có thể đáp ứng được yêu cầu khắt khe của thị trường, đồng thời vừa nâng cao ý thức bảo vệ môi trường, tạo sản phẩm “sạch”, VSATTP, có lợi cho cả nông dân, DN và cả quốc gia.
Theo tìm hiểu của NNVN, cuộc họp của Ban chấp hành Vicofa mới đây cũng đưa ra ý kiến nên phân điều kiện kinh doanh XK cà phê làm 3 loại: Một là DN chuyên XK cà phê; Hai là DN vừa sản xuất vừa XK cà phê; Ba là DN vừa chế biến vừa XK cà phê sẽ được áp dụng những điều kiện khác nhau, kể cả DN cà phê nước ngoài đầu tư vào VN. Vicofa cũng xác định đây không chỉ đơn thuần là ngành cà phê tự đưa ra các yêu cầu về kinh doanh XK, mà sẽ được Chính phủ cho ra đời hẳn một Nghị định về phát triển bền vững ngành cà phê VN trong thời gian tới.
