Về giống lúa BC15 lép hạt

Những ngày gần đây báo chí phản ánh nhiều về giống lúa BC15 gieo cấy vụ xuân 2013 bị lép hạt nặng, một số diện tích gần như mất trắng. Là người từng chỉ đạo SXNN ở Nghệ An, tôi xin có đôi lời phân tích về hiện tượng BC15 mất mùa...

>> Đã “bắt được bệnh” lúa BC15 lép hạt
>> BC15 - Vì sao Thái Bình lại được mùa?
>> Thời tiết vụ xuân 2013 và vấn đề giống lúa BC15 bị lép
>> Lúa BC15 bị lép hạt, vì sao?
>> Báo cáo của Cục Trồng trọt về giống lúa BC15

BC15 là một giống lúa thuần được chọn lọc cá thể từ giống lúa IR17494 (còn có tên gọi 13/2) đã được Bộ NN-PTNT công nhận là giống Quốc gia tại QĐ số 319/QĐ-CLT ngày 15/2/2008. Đây là giống có năng suất cao, chất lượng gạo ngon. Nếu thâm canh tốt giống lúa này có thể cho năng suất lên đến 8 - 9 tấn/ha vụ.

Đến nay BC15 có tổng diện tích gieo cấy vào loại nhiều nhất ở các tỉnh từ Nam Trung bộ trở ra đồng bằng Bắc bộ, mỗi năm diện tích SX trên dưới 300.000 ha, bằng 1/2 diện tích lúa lai. Đây thực sự là giống lúa thuần có tốc độ phát triển nhanh nhất so với tất cả các giống. Tuy nhiên giống này có 3 nhược điểm rất lớn dễ gây rủi ro cho người SX, đó là:

- Rất dễ bị nhiễm bệnh đạo ôn trong vụ xuân.

- Rất mẫn cảm với nhiệt độ thấp, chịu rất kém. Vì vậy trong vụ xuân nếu gặp nhiệt độ không khí dưới 18^oC trở xuống, mạ và lúa mới cấy rất dễ bị chết hàng loạt.

- Hạt lúa hở vỏ trấu nhiều. Đây là một nhược điểm lớn được di truyền từ thế hệ này qua thế hệ khác không thể khắc phục được. Bởi nguồn gốc của nó là từ giống lúa IR17494 (13/2) đã gieo cấy nhiều ở Nghệ An từ những năm cuối thập kỷ 90 của thế kỷ 20 và những năm đầu của thế kỷ 21 này.

Do có nhược điểm đó nên nông dân Nghệ An quen gọi là lúa nứt, lúa nẻ. Hạt lúa sau khi thu hoạch xong được phơi khô khén, dù được bảo quản tốt đến mấy vẫn bị mọt ăn. Chính vì nhược điểm này nên Cục dự trữ lương thực Quốc gia không mua loại thóc này.

Vậy nguyên nhân cơ bản nào giống lúa BC15 bị lép hạt nhiều?

Hầu hết lúa BC15 trổ từ ngày 23 - 28/4 có tỷ lệ hạt trên bông lúa bị lép từ 60 - 70% số hạt. Cũng giống lúa BC15 nhưng trổ trước đó thì cho năng suất bình quân từ 70 - 75 tạ/ha và cùng trổ vào thời điểm từ 23 - 28/4, nhưng là các giống lúa khác thì không xảy ra việc gì.

3 nhược điểm lớn của BC15 được di truyền từ đời này qua đời khác chưa khắc phục được. Trong đó có 2 nhược điểm đã góp phần gây ra nguyên nhân hạt lúa lép nhiều trong vụ xuân năm nay, đó là:

- BC15 vốn dĩ là giống chịu rét rất kém so với tất cả các giống lúa thuần đang gieo cấy ở VN. Phần lớn diện tích trổ vào các ngày từ 23 - 28/4 bị lép hạt lên đến 60 - 70%. Xét về thời gian lúa trổ, nhiệt độ không khí trung bình 27,1^oC, nhiệt độ không khí trung bình tối cao 31,2^oC và nhiệt độ không khí trung bình tối thấp 24,6^oC.

Với nền nhiệt độ không khí như vậy không hề ảnh hưởng gì đến lúa trổ. Nhưng đi ngược lại thời gian những ngày trước khi lúa trổ cho thấy: Vào các ngày từ 7 - 14/4/2013 liên tục có các đợt không khí lạnh tràn về, làm nhiệt độ không khí xuống thấp dưới 17 và 18^oC, riêng ngày 12/4/2013 nhiệt độ không khí xuống thấp nhất (dưới 17^oC).

Đây là thời kỳ trùng với giai đoạn phân hóa đòng bước 5 - 6 của giống lúa BC15 loại diện tích bị thiệt hại nặng. Với giống lúa BC15 vào giai đoạn phân hóa đòng nếu gặp nhiệt độ không khí xuống thấp từ 20^oC trở xuống đều bị ảnh hưởng rất lớn đến cả quá trình phát triển hoa lúa, nhị hoa ngắn - nhỏ và teo lại, hạt phấn thoái hóa, sức sống giảm…

Vì vậy khi lúa trổ xong chúng ta sẽ thấy trên bông lúa có nhiều hạt lép lửng, phần cuối bông lúa bị thoái hóa nặng, không hình thành được hạt lúa.

Còn trường hợp tỷ lệ hạt lúa bị lép lửng trong một khóm lúa có sự khác nhau là vì khi ta cấy chỉ có 1 - 2 dảnh/khóm, sau đó cây lúa mẹ đẻ ra cây lúa con, lúa cháu để hình thành cả 1 khóm lúa có 5 - 8 cây lúa. Do vậy thời điểm phân hóa phát dục giữa cây mẹ, cây con và cây cháu sẽ có sự khác nhau nên mới có chuyện trong cùng 1 khóm lúa có cây trổ trước, có cây trổ sau và ngay trong 1 bông lúa, hoa lúa ở cuối bông bao giờ cũng phát dục trước, nở hoa trước những hoa lúa ở gần cổ bông. Chính sự phát dục khác nhau đó đã dẫn đến mức độ bị hại trên cùng một khóm lúa, một bông lúa đã có sự khác nhau.

Việc cả ruộng lúa, cả đồng lúa giống BC15 bị lép lửng đến 60 - 70% còn có một nguyên nhân rất quan trọng khác nữa, đó là do thời kỳ lúa trổ bông gặp mưa to, gió lớn; các giống lúa khác không mất, chỉ có riêng giống lúa BC15 mất nặng là vì giống lúa này 2 vỏ trấu không khép kín lại được.

Đối với cây lúa khi trổ bông nếu gặp thời tiết bất lợi như rét đậm, trời âm u thiếu ánh sáng, mưa gió mạnh, trời nắng quá, nhiệt độ không khí quá cao… thì 2 vỏ trấu của hoa lúa sẽ tự khép kín lại để bảo vệ nhị hoa và bao phấn. Nhưng riêng giống lúa BC15 cả 2 vỏ trấu của hoa lúa vẫn khép lại nhưng không kín. Vì vậy gặp mưa to, gió lớn, nhị, phấn hoa phần thì bị ướt trôi theo nước mưa, phần thì bị gió mạnh thổi bay xơ xác.

Theo số liệu quan trắc khí tượng thủy văn thì vào các ngày 24 và 26/4/2013 ở vùng Diễn - Yên - Quỳnh có 2 trận mưa to, gió lớn (số liệu tại Quỳnh Lưu lượng mưa đo được là 43,7 mm và 86 mm) đúng với thời điểm giống lúa BC15 trà bị thiệt hại nặng đang trổ và đang thụ phấn, thụ tinh. Còn lại các trà trổ trước hoặc sau thời điểm nói trên thì vẫn cho năng suất lúa cao bình thường.

Từ những kết quả theo dõi, phân tích, đánh giá nói trên có thể khẳng định nguyên nhân lúa BC15 trong vụ xuân năm nay có tỷ lệ lép lửng cao không phải do chất lượng giống kém mà chủ yếu là do diễn biến bất lợi của thời tiết gây ra ở giai đoạn lúa phân hóa đòng bước 5, 6 và giai đoạn lúc trổ bông phơi màu như đã nói ở trên.

Qua đây chúng tôi đề nghị với bà con nông dân và TCty Giống cây trồng Thái Bình:

Với bà con nông dân, chúng ta phải khẳng định rằng, BC15 là một giống lúa tốt, có năng suất cao, chất lượng cơm gạo tốt. Nhưng cũng có những nhược điểm lớn. Vì vậy canh tác giống lúa này phải chấp hành nghiêm túc quy trình SX, nhất là thời vụ gieo cấy để lúa trổ vào thời điểm an toàn nhất.

Riêng vụ xuân 2013 thời điểm lúa trổ từ 23 - 28/4 là đúng với chủ trương của Sở NN-PTNT quy định. Đây là thời điểm lúa trổ an toàn nhất trong vụ xuân ở Nghệ An đã được ngành NN-PTNT tổng kết từ hàng chục năm qua để đưa vào quy trình SX. Nhưng không thể là tuyệt đối và vụ xuân này là trường hợp ngoại lệ, gặp năm thời tiết diễn biến không theo quy luật chung của nhiều năm như vụ xuân năm nay, nên đã gây ra hiện tượng giống lúa BC15 bị lép lửng nhiều đến như vậy.

Vì thế không thể lấy cái mất của vụ xuân này làm kinh nghiệm cho vụ xuân năm sau, bằng cách gieo cấy sớm để lúa trổ sớm hơn thì rất nguy hiểm và dễ bị mất mùa tiếp theo.

Với TCty giống cây trồng Thái Bình, chúng tôi đề nghị cần dành một nguồn kinh phí cần thiết để hỗ trợ cho nông dân gieo cấy giống lúa BC15 không may mắn gặp thời tiết bất lợi gây mất mùa riêng, phải chịu thiệt thòi.