Về nơi thờ thần chuột

Miếu thờ thần chuột của người Dao Tiền

Chuột là ân nhân

Từ trung tâm thị trấn huyện Đà Bắc, chúng tôi phải đi mất gần 70km mới vào được bản Bương, nơi người Dao Tiền sinh sống. Ông Lê Văn Phú, năm nay đã ngót 90 tuổi,  là người già nhất bản Bương và là người đang giữ một “kho báu” về truyền thuyết tập tục thờ thần chuột của người Dao Tiền.

Khi chúng tôi đến nhà ông Phú cũng vừa lúc ông bảo con cháu đi bắt chuột về để làm giỗ cúng ông nội. Không biết phong tục thờ thần chuột có từ bao giờ, người Dao Tiền chỉ biết rằng khi họ sinh ra và lớn lên đã có tập tục này. Với người Dao Tiền, mỗi năm có ba ngày lễ lớn bắt buộc phải có thịt chuột để thờ cúng, gồm Tết nguyên Đán, Lễ cầu mùa rằm tháng 5 và Lễ cơm mới sau vụ thu hoạch vào tháng 9.

Vào Lễ cầu mùa rằm tháng 5, nhà nào cũng phải có ít nhất 3 con chuột sấy khô (tức là chuột đã được hun khói ở gác bếp) để cúng thần chuột. Mục đích để cho chuột khỏi phá phách mùa màng và xin thần chuột phù hộ.

Người làm lễ phải là nam giới, như vậy mới thể hiện được sức mạnh của người nhà khi đi làm ngoài ruộng trên nương. Còn đối với Lễ cơm mới, người Dao Tiền cũng làm theo hình thức như Lễ cầu mùa. Có điều, ý nghĩa của ngày ăn cơm mới là để báo cáo với thần chuột rằng, thành quả mà “ngài” đã mang lại cho người dân.

Riêng ngày Tết nguyên Đán, ngoài các phong tục thờ cúng truyền thống, thì ở bản Bương của người Dao Tiền lại có thêm món thịt chuột để cúng ông bà tổ tiên và thờ cúng thần chuột.

Ông Phú cho biết, theo người xưa kể lại, xưa kia bản Bương là một khu rừng hoang vắng, cây cối lau sậy âm u. Ngày đó nơi đây chưa có con người sinh sống, mà chỉ toàn là cọp beo, thú dữ. Mãi sau mới có người Dao Tiền lên khai sinh lập địa, cuộc sống vô cùng thiếu thốn. Đất đai còn hoang sơ nên cũng phải mất cả năm khai phá, gieo trồng. Để chờ cho lúa, ngô xanh tốt người dân chỉ còn cách vào rừng săn bắn, đốn củi. Rồi cái đói vẫn kéo dài triền miên, nhiều hôm không có thú mà săn, không còn quả để hái họ lại phải nhịn đói qua ngày.

Nhất là vào những ngày giáp hạt, người Dao Tiền ở bản Bương rơi vào tình trạng đói quay quắt. Họ vào rừng gặp cái gì ăn được là lấy, gặp con gì là bắt. Ngày đó vùng đất này chuột nhiều vô kể, không còn cái gì để bắt nữa người dân đành phải quay sang bắt chuột về ăn trừ bữa. Đối với người Dao Tiền, lúc bấy giờ chuột là nguồn thức ăn chính. Điều kỳ lạ, cả bản làng đi bắt chuột, có ngày phải bắt được đến cả tạ, nhưng chuột không hết mà càng ngày càng nhiều.

Để tưởng nhớ ông bà tổ tiên khai sinh ra bản làng và nhờ có chuột mà người Dao Tiền mới tồn tại được đến ngày hôm nay, nên người dân ở đây coi chuột là ân nhân. Phải thờ cúng thần chuột để đền đáp công ơn. Vào những ngày lễ tết, thịt chuột cũng được coi là món đặc sản để cúng ông bà tổ tiên của mình. Cho đến nay người Dao Tiền vẫn còn giữ nguyên tập tục này. Mỗi lần trong nhà có việc lớn gì như: đám ma, đám cưới, lễ cúng ma, tế trời đất… thì thầy mo  không thể không nhắc gia chủ chuẩn bị mấy con chuột để hầu "ngài”.

Phi chuột bất thành đại tiệc

Trước đây miếu thờ thần chuột của người Dao Tiền lập nên rất đơn sơ, chỉ có vài viên đá được xếp lên thành một cái miếu rồi thờ. Qua bao thời gian, khi người dân ở bản Bương thành tâm thờ cúng, thì ruộng nương của bà con quanh năm được mùa nên không còn đói nữa.

Giờ người dân bản Bương đã xây cho thần chuột được một cái miếu đàng hoàng bằng gạch, khuôn viên có tường rào, cổng sắt. Ông Phú cho biết: “Chuột ở bản Bương vốn sống ở trên núi cao nên việc lập miếu cũng phải dựa theo phong thủy, bắt buộc phải xây ở cuối bản xa dân cư. Miếu phải được đặt nơi cao nhất của bản. Cỏ cây mọc quanh miếu tuyệt đối không bao giờ được chặt phá. Người Dao Tiền quan niệm những nơi rậm rạp đó là nơi tru ngụ của thần chuột”.

Người dân ở bản Bương cho biết, đối với họ miếu thờ thần chuột rất linh thiêng, không ai được tự tiện vào trong miếu. Miếu chỉ được trưởng bản mở cửa vào những ngày lễ tết, còn lại lúc nào cũng được khóa cổng cẩn thận.

Ông Triệu Văn Hem, trưởng bản Bương, cho biết: “Ở đây không ai dám tự tiện vào miếu chơi đâu. Nếu tự ý vào sẽ bị thần chuột đánh, không thì một năm trồng trọt, chăn nuôi thất bát vì bị chuột phá phách”.

Ngoài miếu thờ chung của làng, ở trong bản nhà nào cũng có một bàn thờ riêng để thờ thần chuột. Bàn thờ được đặt ngay bên cạnh bàn thờ của ông bà tổ tiên. Cứ đúng đêm giao thừa, mỗi gia đình lại chuẩn bị hai con chuột khô lên bàn thờ thắp hương báo cáo tổ tiên của họ. Sau đó, nhà nào cũng phải chuẩn bị tiếp ba con chuột khác bầy lên một cái đĩa để chờ Mùng hai Tết mang ra miếu thắp hương, tế lễ “cầu thần chuột phù hộ cho gia đình và hàng xóm khỏe mạnh, yên lành, một năm được mùa…”. Sau khi đã tế lễ xong, nhà nào cũng chia lộc đóng cùng dân bản ăn uống vui vẻ.

Thông thường, để có chuột cho những ngày lễ tết, ngay từ đầu tháng 11 âm lịch, tất cả mọi gia đình đều phải lo chuẩn bị thịt chuột sấy khô. Trước lúc giao thừa, gia chủ là đàn ông để thịt chuột lên bàn thờ khấn các cụ tổ tiên về ăn Tết thịt chuột. Nhà nào có nhiều thịt chuột nhất trong ngày Tết thì gặp nhiều may mắn trong năm mới.

Đến nay ông Hem cũng không thể lý giải nổi vì sao trên địa bàn bản Bương mình lại có nhiều chuột đến như vậy. Tuy nhiên, đối với người dân Dao Tiền thì loài chuột vô hại. Chúng không phá phách hoa màu, ruộng lúa mà ngược lại năm nào dân bản cũng được mùa.

“Người dân bản Bương gọi chuột này là chuột rừng. Chuột rừng to lắm, nó to gấp đôi, gấp ba loại chuột bình thường. Chỉ cần bắt được hai con là đủ thức ăn cho cả gia đình 5 người. Đến nay, người Dao Tiền ở bản Bương vẫn coi chuột là một loại thực phẩm tươi sống để cải thiện trong bữa ăn hàng ngày thay cho phải vào rừng săn bắn các loại thú rừng. Để bắt được một con chuột cũng đơn giản, chỉ cần thấy có hang, sau đó đổ nước vào khắc chuột sẽ chui lên”, ông Hem cho biết.