Mỗi mùa nước nổi, các tỉnh miền Tây bị ngập chìm trong biển nước. Nhưng đổi lại, người dân có thể thu hoạch lớn từ nguồn lợi thủy sản và những sản vật đặc trưng trong mùa lũ. Tuy nhiên, mùa lũ năm nay đã khác hẳn.
Mất mùa cá linh
Từ đầu vụ tới giờ, anh Nhân liên tục chịu lỗ tiền dầu vì không gặp cá
Những năm trước, thời điểm này nước lũ từ thượng nguồn sông Mê kông đã cuồn cuộn đổ về. Nhưng năm nay, người dân ĐBSCL mỏi mắt trông mong mà nước cũng mấp mé bờ bãi. Nhiều người dân sống mưu sinh bằng nghề chài lưới nay phải gác tay chèo vì thiếu lũ, tôm cá không về… 
Trời phú cho người nông dân đồng bằng sông Cửu Long những cánh đồng mầu mỡ, nông sản, thủy sản ê hề. Như thường lệ, cứ đến tháng 7, nước lũ về chở nặng phù sa, bồi đắp cho đồng ruộng, nước là nguồn sinh thủy để củ sen, củ súng nở bông, hoa điên điển ngập tràn bến bãi. Khi ấy, từng đàn cá linh từ thượng nguồn sông Mê kông lại theo dòng nước xuôi về. Cá nhiều đến nỗi mỗi khi quăng chài người ta phải “trích” đáy xả cho khỏi bục lưới…
Tuy nhiên hàng trăm năm qua cuộc sống của những người dân nơi đây vẫn phập phù, bấp bênh theo con nước. Nước lớn có thể cuốn trôi nhà cửa, cướp đi tài sản tính mạng. Có thời kì, nước lớn triền miên, hộ dân nghèo vùng lũ không tích đủ lương thực phải hái bông điên điển ven sông để duy trì sự sống. Món canh bông điên điển đã ăn sâu vào tiềm thức của người Tây Nam bộ. Hoa điên điển trở thành biểu trưng của sự đói nghèo và người ta gắn tên của loài hoa mùa lũ này với những chàng rể vô tích sự, tối ngày chỉ nhậu nhẹt không chăm lo cho gia đình.
Mấy năm gần đây, đời sống được nâng lên, miền Tây không còn cảnh thiếu ăn mùa lũ nhưng người dân nơi đây vẫn giữ thói quen sử dụng hoa điên điển trong các bữa ăn, như một hoài niệm, thậm chí thành món đặc sản mùa lũ. Hoa điên điển được muối chua, ăn kèm rau sống, bún cá hoặc lẩu. Và rồi cũng như hoa sen, hoa súng, cá linh và các sản vật khác mùa lũ, hoa điên điển bắt đầu được khai thác, bày bán ở chợ, giá lên tới 20- 25 ngàn đồng/kg trở thành một nguồn thu nhập của nông dân đồng bằng sông Cửu Long.
Lợi nhuận do mùa nước lũ mang lại là rất lớn. Nhiều tỉnh đã xây dựng hẳn đề án phát triển sản xuất, giải quyết việc làm, nâng cao đời sống cho nhân dân trong mùa nước lũ, trong đó đi đầu là tỉnh An Giang. Người dân đã quen gọi là “mùa nước” hay “mùa nước nổi” chứ ít ai gọi là mùa lũ. Năm nào có nước về nhiều thì sống khỏe vì dễ làm ra tiền. Ngược lại, nước nhỏ quá thì thu nhập kém, dẫn đến đói nghèo. Theo ước tính của ngành nông nghiệp An Giang, mùa lũ năm 2009 đã mang lại khoản lợi nhuận cho người dân khoảng 1.500 tỷ đồng. Năm nay lũ không về, đồng nghĩa với người dân đã mất đi nguồn thu nhập không lồ do thiên nhiên ban tặng.
Có thể nói, cá linh là nguồn lợi lớn nhất của đồng bằng sông Cửu Long vào mùa lũ. Hồi mới giải phóng, cá Linh nhiều đến mức ăn không hết, bán không tiêu. Người ta phải lấy cá linh làm thức ăn gia súc, gia cầm thậm chí chôn ủ dưới chân ruộng làm phân bón. Nhưng năm nay ngay cả cá Linh cũng trở nên cạn kiệt. Ông Huỳnh Văn Nguyệt, một nhà báo cao niên, đã gắn bó gần 70 năm với người dân vùng lũ cho biết: “Con nước trên 5m thì thành thiên tai, từ 4-5 m thì thủy sản nhiều nhưng dưới 3m dân sẽ khó khăn vì mất đi nguồn lợi thủy sản. Năm nay, lũ chẳng về. Đói lũ thì đói ăn hẳn nhiên rồi...”.
Do khan hiếm nên hồi đầu mùa, giá cá linh tăng vọt lên tới 80 ngàn đồng/kg. Giá lên cao nhưng người dân lại không có cá để bán. Như hộ anh Trần Ngọc Nhân, Ấp Bình Chánh, xã Bình Long, cá linh là nguồn sống của cả gia đình. Hàng ngày, anh vẫn chở vợ bằng ghe máy đi kiếm cá. Những năm trước, tuy cá linh chỉ bán được ở mức 10 – 15 ngàn/kg nhưng mỗi ngày tối thiểu hai vợ chồng cũng kiếm được vài chục kg, nếu may mắn gặp đàn cá lớn thì được tới bạc triệu. Ngày nọ bù ngày kia, cứ vào mùa thì mỗi bữa chợ về thu vài ba trăm ngàn là cầm chắc.
+ Mất lũ một vụ người nông dân như anh Nhân, anh Linh đã thấy cuộc sống mưu sinh thật khó khăn nhưng điều đáng lo ngại hơn TQ xây đập thủy điện nơi thượng nguồn sông Mê Kông, e rằng những năm sau lũ cũng không về. Các thương lái miền Tây đã sang tận hai nước Lào, Campuchia để nhập thủy sản nhưng cũng gặp tình trạng tương tự. + Thiếu lũ, bà con nông dân miền Tây Nam Bộ không chỉ mất đi nguồn lợi thủy sản mà còn phải tăng chi phí sản xuất nông nghiệp vào phân bón, thuốc trừ sâu. Bởi lũ có tác dụng thau chua, rửa mặn, ngâm ủ diệt trừ mầm bệnh và mang một lượng phù sa khổng lồ để bón cho đồng ruộng…
Năm nay, từ đầu vụ đến giờ hai vợ chồng anh liên tục phải chịu lỗ tiền dầu vì không gặp cá. Hai hôm rồi cũng vậy, chỉ vớt vát được vài kg cá nhỏ, loại để chăn nuôi có giá 5.000 đồng/kg. Hạch toán ra vẫn lỗ 20.000 đồng chi phí xăng dầu mỗi ngày, chưa kể công xá. Ở ấp Bình Chánh, nếu có 100 hộ thì tới 90 hộ có nghề đánh bắt thủy sản mùa lũ. Vậy nên, không chỉ gia đình anh Nhân mà hầu hết các hộ dân trong ấp đều gặp khó khăn. Gia đình anh Nguyễn Văn Linh cũng vậy, thu nhập của cả gia đình trông chờ vào một tay anh cào hến. Năm ngoái, cứ dong thuyền ra sông anh Linh có thể mang về vài trăm kg hến, thu nhập trung bình mỗi ngày được 200-300 ngàn. Nhưng năm nay lũ không về nên sản lượng hến thu được không bằng 1/3 năm ngoái.
Mặc dù giá hến cũng tăng vọt từ 5.000 đồng/kg lên tới 12.000 đồng/kg, mỗi ngày anh Linh cũng chỉ để ra khoảng 100 ngàn đồng sau khi trừ hết chi phí. Số tiền cũng chỉ vừa vặn cho cả gia đình chi tiêu sinh hoạt. Còn thì đến kì khai giảng vừa rồi, 2 đứa con đi học phải mua sách vở, tiền xây dựng trường lớp, học phí… sơ sơ tổng chi phí cũng mất trên 2 triệu đồng. Nếu công việc cào hến được thuận lợi như trước đây hai vợ chồng đã không phải lo nghĩ, chỉ gắng sức làm mấy ngày là kiếm ra. Đằng này vẫn phải đi vay mượn lấy tiền cho con đi học mà không biết đến khi nào mới trả nổi nợ. Thôi thì vẫn phải cắn răng chắt bóp, bớt xén chỗ này để bù vào chỗ kia.
Người khai thác hến thủ công như vợ chồng anh Linh tuy gặp khó khăn nhưng còn túc tắc kiếm đủ ăn, còn hầu hết các hộ đầu tư máy móc để cào hến đến nay đều phải dừng khai thác vì chi phí quá lớn mà sản lượng không đủ để trang trải. Nhiều hộ phải chấp nhận bỏ thuyền để lên bờ đi làm thuê, làm mướn.
