Ngày 22/2/2013, Báo Nông nghiệp Việt Nam có đăng bài của tác giả Trần Cao: “Cơ quan quản lý cần lên tiếng”, nói về sản xuất giống lúa lai ở Long An mà một số người chưa có cơ hội tiếp cận với sản xuất nên thấy dòng lúa bố cây cao, dòng lúa mẹ cây thấp lại trỗ không trùng khớp đã ngộ nhận cho là lúa lạ, nhất là việc này những người thực hiện không báo cáo cơ quan nông nghiệp sở tại mà ký hợp đồng thẳng với nông dân, lại có mặt chuyên gia nước ngoài hướng dẫn kỹ thuật nên sự việc gây xôn xao dư luận.
>> Cơ quan quản lý cần lên tiếng
Trong đó một số nhà quản lý và kỹ thuật ở cấp tỉnh và Trung ương chưa tiếp cận thực tế ở nơi sản xuất mà chỉ tiếp thu thông tin qua báo giấy, báo mạng đã vội vàng đưa ra các giả định chưa thể coi là chính xác nên dư luận càng ồn ào hơn.
Vì vậy, bài viết của tác giả Trần Cao đề nghị cơ quan quản lý cần lên tiếng, có ý kiến chính thức để định hướng dư luận xã hội về vấn đề này. Theo yêu cầu đó, là những người đã từng làm công tác quản lý nhà nước và hướng dẫn kỹ thuật về sản xuất hạt giống lúa lai F1, chúng tôi có một số ý kiến như sau:
1. Sản xuất hạt giống lúa lai F1 ở Đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL) là chủ trương của Bộ NN-PTNT kể từ thời Bộ trưởng Nguyễn Công Tạn đến nay và đã giao cho Cục Khuyến nông - Khuyến lâm khi đó và nay là Cục Trồng trọt thực hiện. Phương châm chỉ đạo sản xuất hạt giống lúa lai F1 đối với ĐBSCL là “Nam sản Bắc tiêu” nghĩa là hạt giống lúa lai sản xuất ở phía Nam để cung ứng cho sản xuất lúa lai thương phẩm phía Bắc. Như vậy, sản xuất hạt giống lúa lai F1 ở ĐBSCL là một định hướng được ưu tiên trong sản xuất nông nghiệp của Bộ NN-PTNT trước đây, hiện nay và tiếp tục trong nhiều năm nữa. Ruộng "lúa lạ" ở Long An thực chất là ruộng sản xuất hạt giống lúa lai F1. Do vậy, việc tổ chức, cá nhân thực hiện chủ trương của Bộ, tiến hành sản xuất hạt giống lúa lai F1 ở ĐBSCL là việc làm đáng hoan nghênh và cần được hỗ trợ, giúp đỡ.
2. Trong 4 năm từ 1997 - 2000, Cty TNHH Thương mại Trang Nông (Cty Trang Nông) thực hiện chủ trương của Bộ đã báo cáo với Sở NN-PTNT tỉnh Long An và được Sở đồng ý cho ký hợp đồng tổ chức sản xuất hạt giống lúa lai F1 ở xã Khánh Hậu với diện tích tăng dần từ 8 đến 15 ha một năm. Sở NN-PTNT Long An đã cử Phó Giám đốc Sở Nguyễn Thị Đính, cùng Trung tâm Khuyến nông của tỉnh phối hợp chặt chẽ với Cty Trang Nông triển khai thực hiện. Để nắm được kỹ thuật, ngoài việc Cty Trang Nông thuê chuyên gia Trung Quốc giúp đỡ, chị Đính còn dẫn một đoàn bà con nông dân Khánh Hậu đi các tỉnh phía Bắc, những nơi sản xuất hạt giống lúa lai giỏi để học hỏi kinh nghiệm.
Anh Sơn Nam, Giám đốc Sở còn cùng cán bộ của Sở sang tận Trung tâm nghiên cứu lúa lai Hồ Nam (Trung Quốc), được Giáo sư - Viện sỹ Viên Long Bình, người mệnh danh cha đẻ lúa lai tiếp kiến và hướng dẫn đi thăm nhiều nơi bên đó nên các anh, chị rất hiểu kỹ thuật sản xuất hạt lai để hướng dẫn và góp ý với bà con mỗi khi về cơ sở. Do vậy sản xuất hạt giống lúa lai ở Khánh Hậu đã thắng lớn. Với hơn 40 hộ nông dân tham gia, năng suất đạt 1,7-2,8 tấn/ha, hộ cao đạt 3,2 tấn/ha. Hạt giống lúa lai F1 giống Trang Nông 15 này đem gieo cấy ở đại trà đạt năng suất 7,5-8 tấn/ha/vụ.
Ông Phạm Thanh Hải, Trưởng nhóm sản xuất hạt giống lúa lai ở Khánh Hậu nhận lưu niệm nhân Hội thảo sản xuất giống lúa lai năm 1998
Kết quả đã mở ra hướng mới trong sản xuất và kinh doanh lúa ở Khánh Hậu. Vì vậy, nông dân Long An nói chung và nông dân Khánh Hậu nói riêng đâu có lạ với những cây lúa trên ruộng sản xuất giống. Chỉ có những người không có hiểu biết về lúa lai hoặc ít ra chưa tiếp cận thực tế ruộng sản xuất hạt giống lúa lai mới vội vàng đưa ra kết luận chưa có cơ sở chắc chắn làm cho thông tin nhiễu loạn khi gọi là lúa lạ.
3. Công nghệ sản xuất hạt giống lúa lai F1 là một công nghệ tương đối phức tạp và dễ gặp rủi ro khi có biến động thời tiết. Do vậy, sau 20 năm, đến nay sản xuất hạt giống lúa lai ở trong nước mới chỉ tự cung ứng được khoảng 20% nhu cầu về giống còn lại 80% vẫn phải nhập khẩu từ nước ngoài, chủ yếu là từ Trung Quốc. Để thực hiện được mục tiêu trong thời gian tới phấn đấu sản xuất hạt giống lúa lai trong nước tự túc được 60 - 70%, giảm bớt sự lệ thuộc về giống phải nhập khẩu từ nước ngoài, Nhà nước đã đầu tư cho lúa lai một Chương trình có quy mô lớn, trong đó đặc biệt khuyến khích các doanh nghiệp liên kết với các nhà khoa học và nông dân xây dựng những vùng sản xuất hạt giống lúa lai ở các tỉnh phía Nam.
Do vậy các tỉnh phía Nam cần hỗ trợ nhiều hơn nữa cho các tổ chức, cá nhân, các doanh nghiệp mạnh dạn đầu tư vào lĩnh vực này như TP Cần Thơ đã tạo điều kiện cho Cty CP Giống cây trồng Miền Nam xây dựng thành công vùng sản xuất hạt giống lúa lai F1 ở Cờ Đỏ trong nhiều năm qua.
4. Cũng cần nhận thức rằng, nếu tổ chức thành công sản xuất hạt giống lúa lai F1 ở các tỉnh phía Nam không những góp phần thực hiện chủ trương của Bộ NN-PTNT mà còn là một hình thức chuyển đổi cơ cấu cây trồng và sản xuất hàng hóa một cách khôn ngoan, có hiệu quả về kinh tế. Hạt giống lúa lai là sản phẩm hàng hóa mà nông dân nhiều tỉnh miền Bắc, miền Trung và Tây nguyên đang cần nhưng vẫn phải nhập khẩu. Giá trị một kg hạt giống lúa lai ít nhất bằng 4 kg thóc thương phẩm. Nếu năng suất hạt lai đạt 3 tấn/ha/vụ đã có giá trị bằng 12 tấn thóc, nếu làm 2 vụ/năm thì giá trị còn lớn hơn rất nhiều mà đầu ra lại là nhu cầu nội địa không phụ thuộc vào thị trường ngoài nước.
5. Một số ý kiến lo ngại sản xuất hạt lai có thể ảnh hưởng đến vùng sản xuất lúa thuần, lúa đặc sản? Thực tế trong gần 20 năm qua hàng ngàn điểm và vùng sản xuất hạt giống lúa lai F1 trong vùng sản xuất lúa thuần ở các tỉnh miền Bắc, miền Trung, Tây nguyên và ngay cả ở Cờ Đỏ, Cần Thơ chưa phát sinh mối nguy hại nào từ ruộng sản xuất hạt lai gây hại vùng lúa thuần, phải chăng lúa là cây tự thụ phấn, việc lai tạp rất ít và vùng sản xuất hạt lai thường phải bố trí cho lúa trỗ trước đại trà 15 - 20 ngày. Mối lo chính lại là sợ vùng lúa thuần ảnh hưởng đến chất lượng hạt giống lúa lai.
6. Cho dù được khuyến khích tiến hành sản xuất hạt lúa lai F1 ở các tỉnh phía Nam nhưng đơn vị và cá nhân ký hợp đồng trực tiếp với nông dân không báo cáo cơ quan quản lý nhà nước ở địa phương nhất là khi có thuê chuyên gia nước ngoài giúp đỡ kỹ thuật là vi phạm quy định của nhà nước. Tuy nhiên, việc xử lý cần có lý có tình và xem xét động cơ cụ thể nhằm khuyến khích các doanh nghiệp, các đơn vị khoa học tiếp tục đầu tư vào lĩnh vực sản xuất hạt giống lúa lai ở phía Nam, một lĩnh vực mà nhiều doanh nghiệp còn cho rằng “lành ít dữ nhiều” này, chưa dám mạnh dạn đầu tư như mong đợi của các nhà lãnh đạo.
Nền nông nghiệp muốn phát triển, một phần không thể thiếu là nhờ vào các nhà khoa học cùng doanh nghiệp, nên chăng hãy trân trọng, ủng hộ và giúp đỡ họ.
(1) Nguyên Phó Cục trưởng Cục Khuyến nông - Khuyến lâm.
(2) Nguyên Trưởng phòng Trồng trọt, Cục Khuyến nông - Khuyến lâm.
