Bơ vơ giữa rừng Hương Sơn

Những năm 1980, Lâm trường Hương Sơn tổ chức thành lập đội khai thác gỗ tại khu vực Nước Sốt (Sơn Kim, Hương Sơn, Hà Tĩnh) với tên gọi Đội 9 Sơn Tràng. Và, cũng từ đó, 20 hộ gia đình công nhân Đội 9 có mặt sinh sống và sinh con đẻ cái tại đây. Thế nhưng, giờ đây họ lại chịu sống cảnh bơ vơ, lạc lõng giữa bốn phía núi rừng.

Công trạng một thời

Nhân chuyến công tác lên miền tây Hương Sơn, tình cờ chúng tôi gặp những con người đang sống bơ vơ tại khu vực Nước Sốt - nơi khu vực biên giới Việt - Lào. Họ đã sinh sống ở đây đã qua hai thế kỷ. Những năm 1980, họ hoặc cha mẹ họ là công nhân khai thác gỗ của Đội 9 Lâm trường Hương Sơn. Họ ở chênh vênh bên sườn núi, lối vào rừng sâu Rào Àn. Phía trên núi là cả một tài nguyên vô giá do Tổ chức CHESH quản lý và sử dụng gần 10 năm nay; phía dưới là dòng Nước Sốt đổ về sông Ngàn Phố. Dòng sông hiền hoà này đã bao đời nuôi sống họ. Thế nhưng, cơn lũ quét lịch sử 2002 ập đến, sông suối trở nên dữ dằn và đã lấy đi gần như toàn bộ diện tích đất nông nghiệp của Đội 9, chỉ trơ lại cát và đá. Nhiều gia đình cũng bị cuốn trôi nhà trong đợt lũ này. Rừng không được giao, ruộng đồng bị lũ cuốn, từ nhiều năm nay, cuộc sống hàng chục gia đình ở đây thật sự bi đát! 

Hai ngôi nhà của ông Cần và ông Vọ bỏ hoang

Những năm 1980, cha ông họ là những người khai thác gỗ, buổi sáng thì vác rựa rìu lên rừng chặt cây, tối về “báo sổ” cho Lâm trường Hương Sơn, đến tháng nhận lương. Cuộc sống bao cấp đã dẫn dắt họ vào bước đường hoàn toàn phụ thuộc. Sau khi xoá bỏ bao cấp chuyển sang hạch toán độc lập, tháng 1/1994, Giám đốc Lâm trường Hương Sơn Phan Văn Ngạc đã ra quyết định giao khoán nhận rừng với thời hạn 20 năm cho từng hộ trong khu vực với tổng diện tích hàng trăm ha. Có những hộ như ông Nguyễn Công Lương (58,2 ha), ông Đoàn Kim Trân (33,4 ha), Lê Văn Vọ (25,7 ha), Nguyễn Đình Hoà (29,5 ha)…

Thời bấy giờ có 20 hộ ở Đội 9 được nhận bình quân rừng từ trên 10 ha trở lên. Sau khi được giao rừng, các hộ đã tập trung khoanh nuôi, bảo vệ rừng luôn đạt kết quả yêu cầu mà Lâm trường đề ra. Hằng năm, Lâm trường tổ chức nghiệm thu rừng và các hộ dân đều được nhận tiền khoán, nhiều hộ được thưởng khi làm tốt việc chăm sóc, bảo vệ rừng. Tuy khu vực rừng được giao cho các hộ gia đình trước đây ít nhiều cũng đã có khai thác nhưng kể từ khi khoanh nuôi bảo vệ đến năm 2001, hầu hết rừng ở tiểu khu 70, 72 đều khép tán, được đánh giá là một trong những khu rừng đầu nguồn được bảo vệ nghiêm ngặt.

Cuộc sống người dân nơi đây đang yên ả, bỗng dưng năm 2002, lãnh đạo Lâm trường Hương Sơn ra quyết định thu hồi toàn bộ diện tích rừng của bà con nhận khoán nói trên trả cho tỉnh để tỉnh giao lại cho một tổ chức có tên là Trung tâm nghiên cứu sinh thái nhân văn vùng cao do tổ chức phi chính phủ CHESH đầu tư với nguồn vốn tài trợ của Hà Lan. Sau khi rừng bị thu hồi, hàng chục gia đình trong vùng hoàn toàn tay trắng. Khi còn được nhận rừng thì người dân còn sống được nhờ rừng nhưng khi mất rừng, đất sản xuất bị lũ cuốn trôi, tư liệu sản xuất hầu như không có nên những người còn có sức khoẻ và lớp thanh niên phải sang biên giới cửu vạn, vác hàng lậu, kiếm ngày vài chục nghìn đồng về sinh sống.

Nghề cửu vạn cũng chỉ diễn ra được vài năm, bởi khi có chủ trương quản lý nghiêm ngặt các đường tiểu ngạch tại biên giới Cầu Treo, nạn buôn lậu không còn thì khi đó nghề cửu vạn của người dân nơi đây cũng chấm dứt. Cuối cùng họ phải len lỏi lên rừng làm nghề hái lượm; phải đi xa hàng mấy chục cây số đường rừng, còn rừng ở bên hồi nhà mình thì lại bị rào chắn bằng bê tông cốt thép của tổ chức CHESH, nếu có ai đó đột nhập vào được thì mau chóng bị phát hiện và bị đuổi ra ngay khỏi khu vực.

Trắng tay

Ông Lê Anh Tuấn, Tổ trưởng tổ tự quản Đội 9, cho biết: “Vào những năm 1990 là thời kỳ hưng thịnh nhất của bản, có hơn 40 hộ gia đình cư ngụ. Sau khi mất rừng, đất sản xuất nông nghiệp bị lũ cuốn trôi, thì bản bị tan đàn sẻ nghé; người thì kéo về quê, kẻ ngược ngàn kiếm sống. Mới đây có thêm 5 nhà đóng cửa bỏ về xuôi, còn 20 nhà đang có người ở. Nghe bảo, khu này người ta quy hoạch làm du lịch rồi. Bọn tôi đang lo lắng không biết rồi sẽ đi về đâu khi triển khai thực hiện dự án”. 

Những người dân này đang lo lăng cho số phận nay mai của mình

Cũng theo ông Tuấn, tuy cuộc sống có nhà cửa ruộng nương, được định hình từ những năm 1980, trước khi Luật Đất đai ra đời, nhưng đến nay không hề có một vườn nào được cấp sổ đỏ. Ông Trần Đình Cần cho biết: “Nhà tui ở đây từ những năm 1984, có hộ khẩu thường trú ở đội 9 xã Sơn Kim do Phó trưởng công an huyện Hương Sơn cấp ngày 10/7/1989, nhưng khi tách hộ cho con thì chính quyền không cho phép, họ cho rằng, đất ở của tôi không có giấy tờ gì nên không được phép làm thêm nhà”. Cũng rất nhiều hộ vấp phải trường hợp như nhà ông Cần, tuy rằng cuộc sống của người dân nơi đây họ vẫn có nhà cửa, vườn tược, con cái, cháu chắt, sinh sống 3 đời nay nhưng toàn bộ quyền lợi họ chẳng có gì. Chúng tôi tìm hiểu về các chế độ chính sách như người nghèo, các khoản ưu tiên, tổ chức đoàn thể… hầu như đều không có.

Chủ tịch UBND xã Sơn Kim 1 Trần Quốc Việt cho hay: “Chúng tôi cũng đang đau đầu về vấn đề này. Những người dân ở đây họ vẫn chấp hành tốt mọi chủ trương chính sách nhà nước, không vi phạm pháp luật; chúng tôi luôn đánh giá và ghi nhận tinh thần trách nhiệm cao của mỗi người dân sống trong khu vực biên giới nhưng do quá trình lịch sử để lại, một nhóm người sống bơ vơ, nên bây giờ cũng không biết giải quyết thế nào. Để họ có quyền lợi sau này, nếu khi thực hiện các dự án di dời, giải toả tôi đề nghị cấp trên phải đền bù thoả đáng về đất, nhà ở cho họ và phải có chỗ tái định cư theo quy định của pháp luật, tránh thiệt thòi cho những người đã từng bám trụ, xả thân vì sự nghiệp khai thác, bảo vệ rừng, bảo vệ biên cương của Tổ quốc”.

Những năm qua, Đảng và Nhà nước ta đang làm hết sức mình thực hiện tốt những điều mong muốn của Bác Hồ làm sao để ai cũng được học hành, có cơm ăn áo mặc, có nơi ở ổn định. Mong sao những người dân bơ vơ ở Đội 9 Sơn Kim 1 sớm có cuộc sống ổn định, có tư liệu sản xuất, được quyền sử dụng hợp pháp đất đai mà cha ông họ đã khai khẩn từ hàng chục năm nay.