Iốt là một nguyên tố hoá học, vi khoáng rất cần cho cơ thể, việc thiếu và thừa iốt đều gây bất lợi. Đề cập vấn đề này, tạp chí ẩm thực trực tuyến WHF của Mỹ vừa giới thiệu một số lưu ý khi bổ sung iốt vào cho khẩu phần ăn hàng ngày.
1. Iốt là gì?
Người ta thường dùng iốt (iode) để tẩy sạch nước uống, khử trùng vết thương trên da, nhưng còn một tác dụng to lớn khác của iốt là dùng cho quá trình phát triển của cơ thể. Đây là loại vi khoáng rất cần, giúp cho cơ thể để tổng hợp hormone tuyến giáp là thyroxine (T4) và Triiodothyronine (T3). T4 có chứa 4 nguyên tử iốt và một khi thiếu một nguyên tử thì T4 sẽ trở thành T3, có nghĩa là còn 3 nguyên tử iốt. Trong điều kiện bình thường, cơ thể chúng ta có từ 20-30 mg iốt, hầu hết được lưu trong tuyến giáp nằm ở cổ ngay dưới hộp thoại, một lượng nhỏ phân tán trong các tuyến vú, lớp lót thành dạ dày, tuyến nước bọt và trong máu.
2. Chức năng của iốt
- Là thành phần của T4 và T3 nên iốt rất quan trọng đối với sức khoẻ con người. Nếu thiếu iốt cơ thể sẽ không tổng hợp được các loại hormone này, đây là những hormone vô cùng quan trọng làm nhiệm vụ trao đổi chất, giúp cơ thể tồn tại và phát triển.
- Điều tiết hormone tuyến giáp: Quá trình tổng hợp hormone tuyến giáp trong cơ thể được kiểm soát khá chặt chẽ, khi hormone tuyến giáp trong máu giảm, tuyến này sẽ tiết ra hormone gọi là hormone kích thích tuyến giáp (TSH) và đến lượt TSH nó lại làm nhiệm vụ kích hoạt tuyến giáp tăng quá trình hấp thụ iốt của máu nên tổng hợp được nhiều thyroxine (T4). Khi cần thyroxine sẽ chuyển đổi thành triiodothyronine (T3), đây là quá trình lấy đi một nguyên tử iốt từ T4. Ngoài các cơ chế này trong cơ thể con người còn nhiều quá trình khác để xử lý iốt, đồng thời iốt còn có tác dụng vô hiệu hoá vi khuẩn vì vậy nó được người ta dùng khử trùng, hạn chế bệnh uxơ nang hoá, đây là bệnh thường gặp ở phụ nữ gây sưng vú, gây nên bởi hiệu ứng của estrogen hormone lên các mô vú. Gần đây, các nhà khoa học còn phát hiện thấy nếu thiếu hụt iốt có thể gây bệnh cho hệ thống miễn dịch, hiện tượng thường gặp là làm tăng rủi ro sẩy thai ở phụ nữ.
3. Những loại bệnh phổ biến do thiếu iốt
- Bệnh bướu cổ, phình tuyến giáp: Đây là căn bệnh dễ nhận biết nhất của việc thiếu iốt, bệnh bướu cổ còn do nhiều nguyên nhân khác, nhưng thiếu iốt được xem là nguyên nhân chính. Bướu cổ là do tuyến giáp bị kích thích quá mức gây nên bởi hormone TSH hay nói cách khác là khi cơ thể cố gắng để sản xuất nhiều hormone tuyến giáp, bệnh phổ biến ở nhiều nơi trên thế giới do khẩu phần ăn thiếu iốt, do trong đất thiếu lượng sêlen vì đây là những hợp chất tham dự trực tiếp các hoạt động của tuyến giáp.
- Gây bệnh suy giáp: Hiện tượng thường gặp là mệt mỏi, tăng cân, suy nhược, mắc các chứng bệnh về thần kinh. Thiếu iốt cũng có thể làm tăng năng tuyến giáp, làm giảm cân, tim đập nhanh và gây rối loạn ăn uống, làm giảm tính ngon miệng.
- Thiếu hụt iốt trầm trọng trong khi mang thai, ở trẻ nhỏ có thể gây bệnh đần độn, căn bệnh thường được nhận biết bằng việc suy giảm tuyến giáp, ảnh hưởng trực tiếp đến quá trình phát triển thể chất, tinh thần, gây điếc ở trẻ nhỏ, thai chết lưu, sinh con non, hoặc trẻ bị các dị tật bẩm sinh khác.
4. Hiện tượng ngộ độc và cách bổ sung iốt
- Sử dụng quá nhiều iốt có thể gây ngộ độc, ví dụ quá 1 gam có thể gây cháy miệng, cổ họng, dạ dày, gây nôn ói, tiêu chảy, hôn mê và ảnh hưởng đến tính mạng.
- Không nên dùng quá nhiều iốt trong thức ăn, đối với người lớn nên dùng 300 mcg (đàn ông) và 210 mcg (phụ nữ) mỗi ngày.
- Một số trường hợp dùng quá nhiều iốt có thể ức chế quá trình tổng hợp hormone tuyến giáp, phát sinh bệnh phì giáp và bệnh suy giáp, gây ung thư tuyến giáp. Dưới đây là liều dùng iôt tối đa mỗi ngày theo khuyến cáo của Viện Y học Mỹ.
1-3 tuổi: 900mcg
4-8 tuổi: 300mcg
9-13 tuổi: 600mcg
14-18 tuổi: 900mcg
19 tuổi trở lên: 1.100mcg
Phụ nữ mang thai 14-18 tuổi: 900mcg
Phụ nữ mang thai 19 tuổi trở lên: 1.100mcg
Phụ nữ cho con bú 14-18 tuổi: 900mcg
Phụ nữ cho con bú 19 tuổi trở lên: 1.100mcg.
- Cách bổ sung i-ốt
Tốt nhất là qua ăn uống, bằng cách dùng muối iốt. Dùng muối iốt thường xuyên hàng ngày không ảnh hưởng đến sức khoẻ vì vi lượng iốt sẽ được thải ra ngoài qua con đường nước tiểu. Thực phẩm giàu iốt có rau biển (tảo bẹ), sữa chua, sữa bò, trứng, dây tây, cá, thịt động vật. Sử dụng muối iốt giống như muối thường, khi mua về cho vào lọ có nắp đậy kín.
- Những người hạn chế sử dụng muối iốt: Gồm nhóm người mắc bệnh tim và thận vì dùng quá nhiều muối iốt có thể gây xơ vữa động mạch, tăng huyết áp, những người mắc bệnh cường giáp cũng không nên dùng muối iốt bởi nó gây biến chứng như lồi mắt và run tay.
