Trong nhiều thập kỷ qua, ông cùng nhiều người khác trong vùng đã tàn phá diện tích rừng còn lớn hơn cả Hàn Quốc.
Môi trường phải trả giá
Chính sách sử dụng đất dễ dãi và giá đất nông nghiệp rẻ đã giúp biến Brazil thành cường quốc nông nghiệp – xuất khẩu đậu tương, thịt bò, gà lớn nhất thế giới. Dù Brazil đã làm chậm sự tàn phá rừng Amazon, quốc gia này lại đẩy một vùng sinh thái quan trọng khác – vùng thảo nguyên nhiệt đới rộng lớn có 5% số loài trên Trái Đất sinh song vào thế nguy hiểm.
 |
| Vị trí vùng Cerrado. Ảnh: Reuters. |
Vùng nêu trên là Cerrado, diện tích che phủ tự nhiên đã giảm hơn 150.000 km2 kể từ năm 2008, theo số liệu từ chính phủ Brazil. Con số này nhiều hơn 50% so với diện tích rừng Amazon, rộng gấp ba lần Cerrado – bị phá trong cùng giai đoạn. Cerrado đang biến mất nhanh hơn Amazon gần 4 lần.
Cerrado, thảo nguyên lớn nhất Nam Mỹ, là một “cỗ máy quan trọng” xử lý khí CO2 – tác nhân gây hiệu ứng nhà kính, khiến Trái Đất nóng lên. Brazil đã coi việc bảo vệ hệ thực vật bản địa là quan trọng để thực hiện nghĩa vụ theo Thỏa thuận Paris về biến đổi khí hậu. Tuy nhiên, các nhà khoa học cảnh báo quần xã sinh vật ở Cerrado đã tới điểm bùng phát, cản trở nỗ lực của Brazil và khiến tình trạng ấm lên toàn cầu thêm trầm trọng.
Do chỉ tập trung vào một vấn đề, Brazil về cơ bản lại tạo ra một vấn đề khác, theo Ane Alencar, giám đốc khoa học tại Viện Nghiên cứu Môi trường Amazon (IPAM). “Hạn chế và kêu gọi sự chú ý với tình trạng phá rừng ở Amazon đã khiến ngành nông nghiệp mở rộng ở Cerrado”.
Tác động rõ ràng đã xuất hiện tại nguồn nước trong khu vực. Các dòng chảy và suối giờ chứa đầy bùn, khô cạn do thảm thực vật xung quanh biến mất. Hệ quả, nước tại những con sông quan trọng chạy khắp Brazil giảm theo. Động vật hoang dã coi thảo nguyên là nhà bị đe dọa. Hàng nghìn loài cây, cá, côn trùng không thể tìm thấy ở vùng khác cũng trong tình trạng tương tự. Trong khi đó, các nông dân coi sự phát triển của Cerrado có vai trò quan trọng với an ninh lương thực toàn cầu và thịnh vượng quốc gia. Ngành nông nghiệp Brazil tăng trưởng 13% trong năm 2017 trong khi cả nền kinh tế đứng im tại chỗ. Khả năng mở rộng diện tích đất nông nghiệp giá rẻ mang lại lợi thế cho Brazil, củng cố vị thế nhà cung ứng quan trọng cho “bàn ăn của thế giới”.
Cách mạng xanh
Cerrado trải dài từ biên giới với Paraguay, qua miền trung Brazil theo hướng đông bắc ra bờ biển Đại Tây Dương, diện tích xấp xỉ Mexico. Vùng này đã mất một nửa diện tích rừng tự nhiên, các vùng thảo nguyên bị biến thành nông trại, đồng cỏ cho gia súc và khu vực đô thị trong 50 năm qua.
 |
| Julimar Pansera kiểm tra đậu tương trong lúc thu hoạch tại thị trấn Campos Lindos, Cerrado, Brazil. Ảnh: Reuters. |
Tình trạng phá rừng trong khu vực đã chậm lại so với đầu những năm 2000, khi cơn sốt đậu tương bùng nổ. Tuy nhiên, nông dân Brazil vẫn tiếp tục khai hoang, chủ yếu do nhu cầu của Trung Quốc với thịt và ngũ cốc Brazil. Trung Quốc là bên mua nhiều đậu tương của Brazil nhất để phục vụ chăn nuôi lợn gà trong nước. Trung Quốc cũng nhập khẩu nhiều thịt lợn, bò, gà từ Brazil để đáp ứng nhu cầu người tiêu dùng.
Xu hướng trên tác động mạnh đến khu vực Matopiba thuộc Cerrado ở các bang Maranhao, Tocantins, Piaui và Bahia, đông bắc Brazil. Đất đai ở đây rẻ. Những khu đất hoang gần nơi Pansera mua chỉ có giá trung bình 248 USD/acre (khoảng 0,4 hecta), theo cơ quan tham vấn kinh doanh nông nghiệp Informa Economics IEG FNP. Giá đất đã khai hoang cho nông nghiệp ở Mỹ là 3.080 USD/arce. Diện tích trồng đậu tương ở Matopiba đã tăng hơn hai lần trong thập kỷ qua.
“Nông nghiệp ở Cerrado là thứ đưa Brazil lên tầm cao mới”, Bộ trưởng Nông nghiệp Brazil Blairo Maggi nói. Theo Maggi, người trồng đậu tương được phép phá rừng có giới hạn. Sự lấn chiếm “hợp lý” Cerrado đã hỗ trợ kinh tế Brazil.
Tỷ lệ phá rừng ở Amazon năm 2017 tăng 52% so với năm 2012. Dù vậy, hoạt động bảo vệ môi trường tại đây vẫn khá mạnh mẽ. Nông dân được yêu cầu bảo tồn 80% thực vật tự nhiên trên đất của họ. Các thương nhân ngũ cốc toàn cầu năm 2016 tự nguyện dừng mua đậu tương trồng tại những vùng rừng Amazon bị phá. Brazil cũng cam kết xóa bỏ phá rừng phi pháp tại Amazon vào năm 2030, theo cam kết đưa ra trong Thỏa thuận Paris. Tuy nhiên, Brazil lại không cứng rắn ở Cerrado. Nông dân Cerrado được yêu cầu bảo tồn ít nhất 20% độ che phủ tự nhiên, 35% tại khu vực gần Amazon. Ai không tuân thủ, đất của họ sẽ bị coi là “nhàn rỗi” và tái phân bổ theo sáng kiến cải cách đất đai liên bang năm 1980 nhằm hỗ trợ người thu nhập thấp ở nông thôn.
Các nhà môi trường học nói Cerrado không thu hút được sự chú ý từ công chúng như Amazon. Động vật hoang dã tại Cerrado chịu áp lực lớn do môi trường sống thu hẹp. Hơn 300 loài tại đây được coi là có nguy cơ tuyệt chủng, theo chính phủ Brazil.
 |
| Một con đà điểu chân ba ngón trên cánh đồng đậu tương gần thị trấn Barra do Ouro. Loài chim khổng lồ này đang giảm dần về số lượng do môi trường sống ở Brazil giảm. Ảnh: Reuters. |
Cựu bộ trưởng Môi trường Brazil Jose Sarney Filho, người vừa từ chức để tranh cử vào Thượng viện, đã đề xuất một nỗ lực quốc tế để bồi hoàn cho các chủ đất. Ông nêu vấn đề tại hội nghị thượng đỉnh khí hậu toàn cầu tổ chức tại Đức tháng 11/2017 nhưng chưa thu hút được sự ủng hộ lớn nào. Trong khi đó, Pansera nhìn thấy nhiều thứ lớn hơn tại Cerrado. Ông nói không có tương lai nào không tăng trưởng và vùng Matopiba chỉ mới bắt đầu. Ông dự kiến trồng thêm 180 hecta đậu tương trong năm 2019 trên những vùng đất mới khai hoang.
“Vẫn còn nhiều diện tích để mở rộng”, Pansera cho biết. “Nó sẽ là một trong những trung tâm lớn nhất của nông nghiệp Brazil”.
