* Loài cá mới của Việt Nam và thế giới
Trong khuôn khổ đề tài KH- CN tỉnh Kiên Giang do ThS. Đặng Khánh Hồng làm chủ nhiệm, một sản phẩm giao nộp độc đáo đó là định danh loài cá mới cho Việt Nam và thế giới có tên cá trê suối Phú Quốc, với tên khoa học Clarias gracilentus Ng, Dang & Nguyen, 2011 (vì trước đó chuyên gia Ng chuyên gia phân loại cá trê cùng cộng tác viên thuộc Viện Bảo tàng nghiên cứu sinh học Raffles thuộc Trường Đại học Singapore còn tìm thấy loài này ở Campuchia, nên không thể đặt tên loài đặc hữu phuquocchinensis cho loài cá này).
Như vậy, cá trê suối Phú Quốc sẽ bổ sung vào Danh mục “cá trê Việt Nam", nay đưa lên con số là 8 loài, còn bổ sung vào Danh mục “Clarias” thế giới, lên con số 114 loài.
Cá trê suối Phú Quốc rất giống với C. nieuhofii, nhưng thân mảnh mai và dài hơn. Cá trê suối Phú Quốc cũng có thể phân biệt với C. nieuhofii bởi vây lưng và vây hậu môn không bao giờ dính với vây đuôi. Cá trê suối Phú Quốc có nhiều hàng đốm trắng nhỏ ở hai bên thân hơn C. nieuhofii (15–21 và 12–18).
Cá trê suối Phú Quốc khác C. pseudonieuhofii (một loài khác có hình thái tương cận cá trê suối Phú Quốc và C. nieuhofii) về khoảng cách giữa mấu xương chẩm và vây lưng; chiều rộng tấm răng tiền hàm và chiều rộng tấm răng lá mía; chiều dài đầu; chiều dài vây bụng. Bên cạnh việc đề tài cung cấp những đặc điểm hình thái phục vụ cho định danh, còn cung cấp các đặc điểm sinh học cá trê suối Phú Quốc như:
Lược mang cá trê suối Phú Quốc có hình que, phân bố trên các đôi cung mang, cung mang thứ nhất có 17 – 20 lược mang, các lược mang ít phát triển so với cá dữ như cá lóc.
Cá có miệng rộng, với nhiều răng nhỏ và nhọn. Tấm răng tiền hàm và xương lá mía hình vòng cung liên tục. Vì vậy, đây là loài cá ăn tạp thiên về động vật. Cá trê suối Phú Quốc có thực quản ngắn, hình ống. Vách thực quản dày và ranh giới giữa thực quản và dạ dày không rõ ràng.Dạ dày rất phát triển, co giãn lớn. Ruột ngắn, gấp khúc và có vách tương đối dày.
Phân tích mẫu thức ăn trong dạ dày tìm thấy các loại thức ăn phổ biến là cá (tần số xuất hiện 88,33%); cua (43,33%); côn trùng (kiến, mối, nhện…) 35% và một ít thực vật (5%). Chỉ số độ no có từ cấp 3 trở lên chiếm 80% và chỉ số no đầy chung là 148,2. Điều này cho thấy cá trê suối Phú Quốc là loài ưa thích ăn động vật và cường độ ăn rất lớn.
Cá trê suối Phú Quốc dễ dàng phân biệt giới tính. Đối với cá đực, gai sinh dục dài hình tam giác, phía đầu mút nhọn. Đối với cá cái, không có gai sinh dục, lỗ sinh dục tròn, khi thành thục sinh dục có bụng to, mềm đều, lỗ sinh dục phồng to và có màu ửng hồng. Cá đực thường có kích thước và trọng lượng lớn hơn cá cái. Tuyến sinh dục của cá trê suối Phú Quốc cái bao gồm 2 buồng trứng có dạng túi, hình ống hơi dài, phần đầu buồng trứng phình to và thuôn nhỏ dần về phía ống dẫn trứng. Bên ngoài có nhiều mạch máu phân bố.
Đoạn cuối của các buồng trứng nhập lại với nhau thành ống dẫn trứng và mở ra ngoài lỗ huyệt. Trứng phát triển qua 6 giai đoạn. Noãn sào phát triển đồng pha, đẻ một lần trong năm. Tuyến sinh dục đực là hai dải nhỏ có hình chữ V, màu trắng xám nằm sát vào thành xoang bụng. Hai buồng của tinh sào không đều nhau với các thùy hình răng cưa, được kết hợp với nhau ở một đầu thành ống dẫn tinh và mở ra ngoài ở lỗ niệu - sinh dục. Tinh sào phát triển qua 6 giai đoạn.
Độ béo Fulton (F) thay đổi theo từng giai đoạn phát triển tuyến sinh dục. Đạt giá trị cao nhất (0,88) khi tuyến sinh dục ở giai đoạn II và giảm dần theo sự phát triển của tuyến sinh dục, vì cá không cần nhiều chất dinh dưỡng cho sự phát triển tuyến sinh dục nên dinh dưỡng chủ yếu tập trung tích lũy ở các cơ quan khác.
Lúc cá có tuyến sinh dục phát triển đến giai đoạn III và IV thì lúc này các chất dinh dưỡng lại được huy động cho việc hình thành và hoàn thiện các sản phẩm sinh dục, chính vì vậy hệ số độ béo ở trong giai đoạn này là thấp nhất. Độ béo F cá cái giảm dần từ tháng 3 (0,82) đến tháng 5 (0,65). Điều này cho thấy chất dinh dưỡng cần thiết được huy động từ tháng 3 đến tháng 5 cho quá trình phát triển và hoàn thiện các sản phẩm sinh dục.
Kích thước và khối lượng thành thục sinh dục tối thiểu của cá cái và cá đực là (43 cm, 399 g) và (38 cm, 270 g) theo tuần tự; và lớn hơn cá trê vàng. Sức sinh sản của cá trê suối Phú Quốc cái thay đổi theo trọng lượng cá cái, dao động từ 17.733 trứng/kg ở cá 400 gr và 21.418 trứng/kg ở cá 900 gr, trung bình đạt 19.687 trứng/kg ở cá có khối lượng 660 gr. Rất thấp so với cá trê trắng 64.840 trứng/kg. Đường kính trứng dao động từ 1,5-1,7 mm, trung bình đạt 1,6 mm. Lớn hơn so cá trê trắng 1,0-1,2 mm.
Từ lâu, những người dân sống ở phía bắc đảo Phú Quốc thường khai thác và sử dụng một loài cá trê có hình dáng đẹp và thịt thơm ngon, gọi là “cá chình suối” do cá có dạng hình ống (giống hình dạng cá chình) hay “cá trê suối” do cá sống trong các bưng suối trong rừng. Theo các vị cao niên đã từng biết đến cá này thì đây là loài cá quý, tinh khôn, hung dữ và có sức sống mạnh mẽ. Nhận thấy đây là cá quý và có nguy cơ tuyệt chủng do sự khai thác không được kiểm soát, ThS. Đặng Khánh Hồng, Phó Giám đốc Trung tâm Khuyến nông khuyến ngư Kiên Giang đã thực hiện đề tài “Nghiên cứu một số đặc điểm sinh học, thử nghiệm sản xuất giống và nuôi thương phẩm cá trê suối ở đảo Phú Quốc”. Để xây dựng quy trình sản xuất giống nhân tạo cá trê Phú Quốc, nhóm nghiên cứu đã tiến hành nhiều thực nghiệm kích thích cá sinh sản và ươm nuôi cá giống. Trong các thực nghiệm, cá bố mẹ được cho sinh sản với chất kích thích là HCG (kích dục tố nhau thai), gieo tinh nhân tạo, ấp trứng trong các dụng cụ có sục khí và ươm giống với thức ăn ban đầu là trứng nước (Moina) và trùn chỉ (Limnodrilus hoffmeisteri). Trong tháng 8 và 9/2011, nhóm nghiên cứu đã cho sinh sản hàng loạt cá trê bố mẹ và hàng trăm ngàn cá giống đang được ươm tại huyện đảo Phú Quốc. Cùng với việc cho cá bố mẹ sinh sản, trong hai năm 2010 và 2011, Trung tâm Khuyến nông khuyến ngư Kiên Giang cũng đã triển khai nhiều mô hình trình diễn nuôi thịt cá trê Phú Quốc ở các nông hộ ngay tại đảo. Kết quả nuôi thịt cho thấy cá trê Phú Quốc có thể tăng trưởng tốt với thức ăn viên. Thịt cá trê suối Phú Quốc thơm ngon, béo, dai… nên giá hiện nay 150.000-200.000 đồng/kg (6-8 USD/kg) mở ra hướng nuôi thương phẩm giúp người dân xóa đói giảm nghèo, đồng thời phục vụ du khách khi đến Phú Quốc, hòn đảo xinh đẹp và lớn nhất Việt Nam.
Sản xuất giống nhân tạo thành công
