Tại cuộc hội thảo về hệ thống an toàn sinh học ở Việt Nam, nhà khoa học Paulo P. Andrade đến từ Đại học Liên bang Pernambuco, Brazil & Ủy ban An toàn Sinh học Quốc gia Brazil đã nói lên những bước đi của Brazil - một trong những quốc gia hùng mạnh nhất về cây trồng sinh học…
Đánh giá rủi ro hay ước lượng rủi ro
Lưu ý rằng công tác đánh giá rủi ro thực chất là một vấn đề kỹ thuật, nó đương nhiên được thực hiện bởi đội ngũ nhân sự được đào tạo về khoa học. Lý tưởng là, một hội đồng gồm các nhân sự có kỹ năng chịu trách nhiệm toàn bộ hay một phần công việc đánh giá rủi ro. Ở một số nước, như Brazil, đánh giá rủi ro môi trường và đánh giá rủi ro an toàn thực phẩm được thực hiện bởi một cơ quan duy nhất.
Ở các nước khác như Argentina, ba cơ quan khác nhau đánh giá các rủi ro này. Còn về quản lý rủi ro, theo đề nghị hay quyết định của cơ quan đánh giá rủi ro, cấp quản lý rủi ro nên cân nhắc liệu các tiêu chuẩn cần thiết để giảm nhẹ yếu tố rủi ro đã được chỉ ra có tương xứng với việc sử dụng công nghệ hay không. Trong phân tích này cấp quản lý rủi ro phải xem xét những lợi ích mà công nghệ có thể mang lại cả về kinh tế và môi trường.
Nguyên Phó chủ tịch nước Nguyễn Thị Bình đến thăm sự kiện chuyển gen
trên giống ngô nội
Cuối cùng, cấp quản lý phải xem xét những tác động xã hội khác. Tuy nhiên, cấp quản lý không bao giờ bác bỏ quyết định của cơ quan đánh giá rủi ro. Thông thường cấp quản lý rủi ro ở vị trí quản lý nhà nước cao hơn (cơ quan đánh giá rủi ro). Ở Brazil đó là Hội đồng Quốc gia về An toàn Sinh học, gồm 11 bộ trưởng. Ở những nước khác cấp quản lý này có thể là 1 bộ trưởng duy nhất.
Thực trạng về GMO ở Brazil
Từ năm 1996 - 2004, cách đối xử của Brazil đối với GMO (cây trồng chuyển gen hay còn gọi là cây trồng sinh học) hồi đó là thiếu kinh nghiệm, lúng túng về đường lối nên sử dụng những luật lệ không rõ ràng. Hệ quả đi kèm là nạn buôn lậu hạt giống đậu nành biến đổi di truyền từ Argentina và trồng với quy mô lớn ở các tỉnh miền Nam Brazil (2003). Sự không chắc chắn của luật pháp và thương mại bị bó buộc. Sự không rõ ràng của luật pháp và nghiên cứu khoa học (nhà nước và tư nhân) bị kìm hãm cuối cùng là ngừng hoạt động hoàn toàn.
Áp lực từ cả khối tư nhân và nhà nước đòi hỏi hệ thống luật mới cho công nghệ sinh học nên tình hình GMO ở Brazil từ năm 2005 đã có chuyển biến. Hội đồng Kỹ thuật An toàn Sinh học Quốc gia (National Biosafety Technical Commission) - CTNBio được thành lập chuyên để tổ chức tư vấn và trao đổi cho mọi hoạt động liên quan đến kỹ thuật di truyền.
Thiết lập các tiêu chuẩn an toàn và các cơ chế kiểm soát đối với các hoạt động liên quan đến GMO và các vấn đề phát sinh từ nó. Khuyến khích các tiến bộ khoa học trong lĩnh vực an toàn sinh học và công nghệ sinh học. Bảo vệ sự sống của động vật, thực vật và sức khỏe con người. Hoạch định lộ trình tuân thủ các nguyên tắc phòng ngừa để bảo vệ môi trường.
Được ví như một siêu “đầu não”, tổ chức nhân sự của CTNBio gồm 12 chuyên gia có kiến thức chuyên sâu về KHKT trong các lĩnh vực con người, động vật, thực vật và môi trường, 9 đại diện từ các bộ: MCT (Khoa học - Công nghệ); MAPA (Nông nghiệp - Chăn nuôi); MS (Y tế); MMA (Môi trường); MDA (Phát triển Nông nghiệp - Nông nghiệp & Chăn nuôi II"; MDIC (Công nghiệp - thương mại); MD (Quốc phòng); MAP (Thủy hải sản); MRE (Ngoại giao) và 6 chuyên gia: Bảo vệ người tiêu dùng (Bộ Tư pháp), y tế (Bộ Y tế), môi trường (Bộ Môi trường), công nghệ sinh học (Bộ Thủy hải sản), nông hộ (Bộ Phát triển Nông nghiệp) và sức khỏe người lao động (Bộ Lao động). Tổng cộng có 27 thành viên, 27 người dự bị và thường họp hàng tháng để bàn những quyết sách mới nhất.
Giống ngô nội đã được chuyển gen trong phòng thí nghiệm
Hiệu quả tích cực của hệ thống luật mới: Giảm thiểu đáng kể thời gian cần thiết cho quá trình phân tích (thời gian ra quyết định thương mại hóa sản phẩm giảm từ 5 năm thành 5 tháng). Pháp luật rõ ràng. Hỗ trợ cho hoạt động nghiên cứu. Hỗ trợ cho việc tạo ra các kết quả thử nghiệm trong nước trên quy mô nhỏ và ở thí nghiệm đồng ruộng.
Đánh giá lại theo chu kỳ các hướng dẫn và các quy định xây dựng tiêu chuẩn CTNBio cập nhật các tiến bộ KH-CN. Hỗ trợ và dựa vào CIBios (Hội đồng An toàn Sinh học nội bộ). Sự độc lập của CIBios (tính linh động cao hơn). Những dẫn xuất/hóa chất được quy định và loại trừ khỏi yêu cầu cho phép phổ biến gửi tới CTNBio. Không có yêu cầu đặc biệt để cấp phép lưu hành các sản phẩm thực phẩm/thức ăn gia súc có các thành phần cơ bản đã được CTNBio đánh giá. GURTs (Genetic use restriction technology: công nghệ giới hạn sử dụng nguồn gene, thường được biết là công nghệ kết thúc hay hạt giống tự sát) được kiểm soát và dán nhãn.
Sự linh động trong ban hành luật (hướng dẫn về các quy định và luật lệ của CTNBio). Tính khoa học trong các quyết định cuối cùng của CTNBio (và thường là của quốc gia). Không có mâu thuẫn giữa các điều luật khác nhau (môi trường, hạt giống, hóa chất, tài sản trí tuệ...
Nông nghiệp Brazil nuôi cả thế giới: Nghe có vẻ kiêu căng, nhưng đó là một phần sự thực. Kết quả này một phần là do sử dụng nhiều GMO, nhưng quan trọng hơn đó là do trình độ phát triển kỹ thuật nông nghiệp ở Brazil. Năm 1940 một nông dân SX thực phẩm cho 13 người. Ngày nay một nông dân SX thực phẩm cho 120 người. Những lợi ích môi trường - xã hội thông qua công nghệ sinh học của nền nông nghiệp Brazil: 2,9 triệu tấn CO2 không còn được thải vào khí quyền. 1,1 tỷ lít nhiên liệu sẽ được tiết kiệm. 120.000 tấn thành phần hoạt chất của thuốc trừ sâu sẽ không còn được sử dụng nữa. 130 tỷ lít nước không còn được sử dụng để tưới.
Ngoài các lợi ích môi trường - xã hội, khi xem xét sự giảm giá thành SX, thặng dư SX và các yếu tố khác, nền kinh tế nông nghiệp Brazil sẽ tiết kiệm được 80 tỷ USD đến năm 2020. Tuy nhiên, không phải mọi vấn đề đều đã được giải quyết. Sự phân hóa trong CTNBio vì thành phần tổ chức phức tạp, sự khác biệt về tư tưởng trong nội tại chính phủ và sự hạn chế trong hiểu biết đánh giá rủi ro là gì.
Thông tin rủi ro còn thấp, với hệ quả tất yếu là sự nhầm lẫn về vai trò của CTNBio và về quá trình đánh giá rủi ro cũng như các kết quả đánh giá, đặc biệt là giữa các đại diện của nhiều thành phần xã hội khác nhau. Các vụ kiện cáo chống lại các tổ chức tư nhân và chính phủ được thực hiện bởi các tổ chức môi trường phi chính phủ, đặc biệt là những tổ chức có liên hệ với các nông dân nhỏ lẻ. Sự đáp ứng của các thành viên với nhu cầu kỹ thuật của CTNBio còn hạn chế…
