Trong làng giống có nhiều vụ mua bán bản quyền inh ỏi, với trị giá tiền tỷ. Nhưng có một cuộc chuyển nhượng bản quyền khá lặng lẽ, tính bằng tiền đồng. Nhân vật chính của cuộc gả bán đó là giống lúa nếp DT22.
Quả thật sau hơn chục năm có mặt trong làng giống, ít ai biết đến DT22. Sinh ra trong cái nôi chọn tạo giống lúa là Viện Di truyền Nông nghiệp, nhưng ngay từ khi được đăng ký khai sinh, DT22 đã ẩn mình, thiệt thòi. Đầu thiệt thòi đầu tiên, bởi DT22 là lúa nếp. Có thể nói trong lúc các nhà khoa học, Viện nghiên cứu, DN giống đổ xô vào nghiên cứu các giống lúa lai, lúa tẻ thì việc tác giả Nguyễn Văn Bích (Viện Di truyền Nông nghiệp) lạc hướng sang nghiên cứu lúa nếp khiến nhiều người cho rằng ông đang “lạc hậu” so với thời cuộc.
Cứ xem trên thị trường giống lúa, lúa nếp thường lép vế, ít được các DN giống để mắt tới. Đơn giản giống lúa nếp không bán được nhiều, doanh số chỉ là con tép so với các giống lúa thuần, nhất là những giống lúa thuần tên tuổi. Đến khi Cty TNHH MTV Giống cấy trồng Hải Dương bỏ tiền triệu ra mua bản quyền giống lúa nếp DT22 về càng khiến nhiều người ngạc nhiên hơn. Trong lúc các DN lớn đi mua bản quyền giống lúa lai với giá cả chục tỷ gây xôn xao trong Nam ngoài Bắc, thì việc một Cty giống cấp tỉnh bỏ ra số tiền dẫu chỉ bằng 1% phi vụ mua bán trên để rinh về giống lúa nếp DT22- theo nhiều người vẫn là không đáng đồng tiền bát gạo.
Nhưng “bé hạt tiêu”, DT22 ngày càng khẳng định được cái duyên thầm của một giống lúa nếp mang đặc trưng hương vị nếp đồng bằng Bắc bộ, khác hẳn những giống lúa nếp lai Tàu năng suất cao nhưng nhạt nhẽo. Lần lại phả hệ của DT22 người ta mới thấy giống lúa này sinh ra trong một gia đình có truyền thống đáng nể. DT22 được chọn từ tổ hợp lai TK90 x ĐV2. Bố của nó là nếp ĐV2 do cố giáo sư, TSKH Phan Phải – một nhà chọn giống nổi tiếng chọn ra vào năm 1985 mang chất lượng tuyệt vời của nếp hoa vàng thơm dẻo.
Mẹ của DT22 là lúa nếp TK90 được Viện BVTV chọn ra năm 1991 từ một giống lúa nếp ở tỉnh Hòa Bình- cái nôi của “mùa em thơm nếp xôi” với đặc tính dẻo, mùi thơm nhẹ dịu. Kế thừa được những gen trội của cả bố và mẹ nên DT22 được đánh giá là giống lúa nếp có chất lượng tuyệt vời, đáp ứng được khẩu vị của những người sành ăn nhất. Đặc biệt khi đời sống nâng cao, đòi hỏi ăn ngon nhất là với cơm nếp thì DT22 thuyết phục được nhiều người.
Tiến hành lai từ vụ xuân năm 1990, bắt đầu gửi khảo nghiệm quốc gia từ những năm 1998, 1999 đến 2002 thì DT22 được công nhận tạm thời nhưng nó vẫn chưa có chỗ đứng trong làng giống. Một giống lúa cam chịu, khiêm tốn và lúc đó chính tác giả của nó cũng không hy vọng nhiều sau này DT22 sẽ có ngày đăng quang. Bằng chứng là từ khi được công nhận tạm thời, DT22 rất ít được các DN giống để mắt tới, chuyện có ai bỏ ra cả trăm triệu để mua đứt bán đoạn nó càng trở thành không tưởng nhất là trong thời buổi làng giống “đông như quân Nguyên”, mươi ngày lại ra đời một giống mới.
Thật bất ngờ khi Cty TNHH MTV Giống cây trồng Hải Dương gõ cửa Viện Di truyền Nông nghiệp đặt vấn đề mua bản quyền giống DT22. Mừng quá nên bên bán nhanh chóng làm thủ tục chuyển nhượng. Và hình như cũng không đánh cao ưu thế của DT22 nên nghe nói bên bán gần như “gả không” cho Cty Hải Dương. Một cuộc hôn nhân lặng lẽ mà người bán dù thấy rẻ vẫn mừng, sau cảm giác được trút bỏ.
Trái lại nếu tìm hiểu kỹ DT22, những người làm giống khó tính đến mấy cũng cho rằng đây là giống lúa nếp không đến nỗi nào, nếu không muốn nói DT22 có nhiều ưu điểm nổi bật. Trong một thời gian dài đưa ra đồng ruộng thi thố, DT22 đã khá kết với nông dân ĐBSH, đặc biệt là nông dân Hải Dương. Đầu tiên là DT22 có phổ thích nghi cực rộng, nó có thể phù hợp với cả thổ nhưỡng, khí hậu miền Bắc. Chính vì vậy không không đông đặc nhưng hiện nay DT22 có mặt ở khắp mọi nơi- chứng tỏ giống khá dễ tính.
Trong làng lúa nếp thì nếp cái hoa vàng có chất lượng cơm vô địch, với mùi thơm khó giống lúa nếp nào sánh bằng, nhưng đứng cạnh nếp cái hoa vàng thì DT22 vẫn nhận được từ bà con nông dân nhiều lời khen, thậm chí so với danh hiệu hoa hậu mà nếp cái hoa vàng đã giành được nhiều năm liền thì DT22 cũng "một mười một chín”, cơm nấu lên có mùi thơm đậm, dẻo, mềm nhưng không dính và nát.
Trên đồng ruộng DT22 đạt độ thuần gần như tuyệt đối, lá đòng đứng gọn, màu lá xanh nhạt, đẻ nhánh khá, trỗ bông tập trung, cổ bông ngắn, tỷ lệ hạt lép rất thấp. Cái “siêu” của giống lúa nếp mà nhiều người gọi là “2 trong 1” chính ở chỗ nó vừa có chất lượng cơm mang đặc trưng rõ nhất của một giống lúa nếp hàng đầu, có thể chinh phục nhiều bà nội trợ thì DT22 vẫn đạt năng suất khá cao- điều hiếm khi quy tụ trong một giống lúa, bởi cái gì đã ngon thì không thể nhiều.
DT22 đã được công nhận tạm thời năm 2002 và vừa qua DT22 đã được công nhận chính thức, cho phép SX trên diện rộng.
Bằng chứng rõ nhất- Vụ mùa năm ngoái tại ĐBSH, DT22 đã vượt ngưỡng 50 tạ/ha, thậm chí lên tới 58 tạ/ha. Nếu với gía thóc nếp hiện nay từ 16- 18.000 đồng/kg thì trồng nếp DT22 quá lời. Chẳng thế mà vụ mùa 2010, diện tích DT22 chỉ riêng mấy tỉnh ĐBSH đã trên ngàn ha, sang vụ ĐX 2011 vọt lên 3.000ha. Có một số huyện như Nam Sách, Kinh Môn (Hải Dương), người dân mạnh dạn cấy tới 70% diện tích nếp DT22, cả 2 vụ bởi DT22 là giống cảm ôn, khác hẳn nếp cái hoa vàng là giống cảm quang chỉ cấy được vụ mùa. Đây là sự thay đổi lớn trong tâm lý SX của nông dân, bởi trước nay bà con chỉ cấy lúa nếp gọi là, đủ dùng mấy ngày giỗ chạp, lễ tết. Còn bây giờ lúa nếp đã thành hàng hóa.
DT22 đã thựa sự lột xác. Từ một giống lúa ẩn mình, cam chịu nó đã trở thành giống lúa tên tuổi được nhiều bà con nông dân ưa thích. Sau một cuộc gả bán, nó không còn là giống lúa quê mùa. Làm thay đổi số phận giống lúa ấy có sự cả gan, thậm chí liều lĩnh của Cty TNHH MTV Giống cây trồng Hải Dương. Bởi nếu không có cuộc chuyển nhượng bản quyền, DT22 có lẽ chưa có được cơ hội thể hiện những gì mà giống lúa hơn 10 năm tuổi này đang tỏa sáng.
