Chuyên Mỹ, xã nghề nghìn tuổi

Nhìn sức sản xuất sẽ biết được sức tiêu thụ. Nhận định đó rất đúng, và càng đúng với xã nghề khảm trai Chuyên Mỹ (huyện Phú Xuyên, TP Hà Nội).

Đến cả 7 làng trong xã, đâu đâu chúng tôi cũng thấy không khí sản xuất khá nhộn nhịp. Những biến động của nền kinh tế hầu như không ảnh hưởng nhiều đến xã nghề này.

Chị Nguyễn Thị Nhung, chủ cơ sở sản xuất đồ gỗ khảm trai cao cấp Nhung Chiến, cho biết: Hàng vẫn chạy đều đều, dù hàng khảm trai của Chuyên Mỹ là hàng cao cấp, giá không hề rẻ. Loại hàng khảm có giá thấp nhất là một chữ “Tâm”, một chữ “Phúc” hay một chữ “Đức”... cũng đã có giá 1,3 triệu/chữ.

Thường thường bậc trung là những bức tranh khảm như Bách điểu, Vinh quy, Tùng hạc,  Tứ dân, Chợ quê, Hứng dừa... kích thước từ 1x2 m đến 1,07x2,17 m, có giá từ 15 đến 30 triệu đồng mỗi bức. Một cái sập gụ khảm trai kích thước 1,8x2,2 m giá tới 150 triệu đồng. Bộ 3 gồm 1 sập khảm, 1 tủ chè khảm và 1 ngũ nhạc khảm bằng gỗ thường cũng có giá 130 triệu đồng...

Khảm trai trên gỗ

Theo tài liệu trong đền thờ tổ nghề ở làng Chuôn Ngọ, xã Chuyên Mỹ hiện nay, thì tổ nghề khảm trai là cụ Trương Công Thành, một vị tướng dưới quyền của Thái uý Lý Thường Kiệt triều Lý, từng theo Thái uý đi chinh chiến khắp nơi. Nhân một lần đóng quân ở một vùng chiêm trũng, bắt được mấy con trai.

 Nhìn lớp xà cừ óng ánh trong vỏ trai, thấy thích và vốn là người khéo tay, tướng quân Trương Công Thành đã tỷ mẩn tách lớp xà cừ đó ra, tạo thành những họa tiết rồi khảm lên vỏ thanh gươm trận, lên yên ngựa của mình. Trở về làng sau khi giặc tan, cụ đã dạy nghề khảm cho dân làng, và sản phẩm khảm trai của Chuyên Mỹ nhanh chóng được khắp nơi ưa chuộng. Như vậy là tính đến nay, nghề khảm trai ở Chuyên Mỹ đã có trên dưới nghìn tuổi.

Nguyên liệu chính của nghề khảm là gỗ và vỏ trai. Gỗ được tạo thành những đồ dùng hay sản phẩm như giường, tủ, sập, lộc bình, hộp đựng trầu cau, đựng đồ gia bảo hay đựng sắc phong, tranh...

Vỏ trai có nhiều loại: Trai cánh mỏng vỏ nhỏ, có lớp xà cừ màu sẫm; Trai thịt có lớp xà cừ ở vỏ dầy, màu trắng, nhiều vân; Trai ngọc có lớp xà cừ ở vỏ cũng dầy nhưng sắc màu thì tuyệt hơn các loại trai khác nhiều, cứ óng ánh rực rỡ tựa như sắc cầu vồng.

Ngoài trai còn ốc, nhiều loại ốc biển có lớp xà cừ trên vỏ đẹp hơn cả lớp xà cừ trên vỏ trai. Ngoài ốc trong nước, hiện nay người Chuyên Mỹ còn nhập ốc từ nhiều nước như Singapore, Indonesia, Hong Kong...

Từ lớp xà cừ được tách ra từ những vỏ trai, vỏ ốc và được ép phẳng bằng một dụng cụ đặc biệt đó, người thợ khảm Chuyên Mỹ có thể tạo ra bất kỳ một hoạ tiết nào theo yêu cầu của khách rồi được khảm lên gỗ. Chuyên Mỹ có 7 làng thì cả 7 đều được công nhận là làng nghề.

Từ chỗ mỗi hộ làm nghề đều làm trọn một sản phẩm từ đóng đồ đến khảm, hiện nay đã tách ra thành những công đoạn riêng, mỗi công đoạn có một số hộ chuyên sâu như đóng đồ; Chế biến nguyên liệu khảm và khảm; Lại có những hộ chuyên cung ứng nguyên liệu.

Ngoài lực lượng thợ ở làng, rất nhiều thợ ở những làng mộc nổi tiếng nơi khác như Đồng Kỵ (Bắc Ninh); La Xuyên (Nam Định)... đã đến đầu quân ở Chuyên Mỹ. Những người thợ này đã mang theo phong cách riêng của địa phương mình đến Chuyên Mỹ, khiến cho sản phẩm của Chuyên Mỹ ngày càng đa dạng, phong phú hơn. Thợ có tay nghề cao được trả công 250 ngàn/ngày, cơm nuôi 3 bữa.

Hiện tại Chuyên Mỹ có 2.347 hộ, thì có trên 80% số hộ làm nghề và làm dịch vụ. Xã có 1 HTX thủ công sơn khảm; 8 doanh nghiệp; 2 hiệp hội nghề khảm và 1.128 hộ sản xuất, kinh doanh nghề khảm. Tỷ trọng công nghiệp - tiểu thủ công nghiệp và xây dựng chiếm tới 79,6% cơ cấu kinh tế của xã.