Có một truyện ngắn mà tôi đã đọc, tác giả viết bịa tạc linh tinh chỉ vì háo danh và đố kỵ. Tinh chất đố kỵ thiếu giáo dục của truyện ngắn dày công phu hại người này làm tôi thấy cần viết lại chuyện đố kỵ của bậc tiền nhân xưa thường được kể lại cho lớp con cháu.
Minh họa của Nguyễn Hồng Hưng.
Tôi có bà cô trong họ gọi là cô Quang vì cô là vợ chú Quang. Chú Quang là công chức lưu dung. Hiểu là thành phần trí thức chế độ cũ được chế độ mới lưu lại dùng tạm, khi chưa có ai thay thế về chuyên môn.
Chú Quang được giao nhiệm vụ là trưởng khoa Toán ở Đại học Bách khoa, khi khoa Toán chưa kịp có cán bộ đảng viên đào tạo ở nước ngoài về. Sau này rong ruổi trên bước đường cơm áo, tôi gặp hai người thày dạy Toán ở đó là Dương Thắng và Lê Trọng Quỳnh. Họ đều có biết thủa ban đầu của khoa có chú Quang. Tới bây giờ hai thày Thắng và Quỳnh đều là bạn thân với tôi.
Bà vợ chú Quang tôi có tên gọi là “Diếc”, tên một loại cá nước ngọt. Các phụ huynh tiền bối thuở xưa hay đặt tên con cái kế nhau theo một xâu chuỗi loài, loại, hay một câu thơ, một khẩu hiệu có vần điệu kiểu như “trường - kỳ - kháng - chiến” hay “bình - tích - ấm - chén” chẳng hạn. Trường hợp của họ nhà tôi các cụ đặt theo tên “cá” cho chuỗi con cái. Vì thế nên cô tôi tên Diếc theo thứ tự - cả "Chắm (Trắm)" - hai "Chép" - ba "Mè" - tư "Rô"- năm "Diếc" - sáu "Chuối".
Các cụ xưa đẻ nhiều. Ngưới thứ ba là “Ba Mè”, ông nội tôi. Cụ là giám đốc nhà bưu điện Bờ Hồ ở Hà Nội. Xưa dân gọi là “nhà dây thép”, một kiến trúc diễm lệ phong cách Đông Dương đã lâu đời tới cả trăm năm. Nay tòa kiến trúc này nằm nép bên tòa nhà bưu điện xây mới to lớn thô kệch.
Sau ông nội Ba Mè tôi là cụ Tư Rô, con trai thứ tư trong nhà. Cụ yêu người đẹp công giáo, nên theo đạo và theo người đẹp vô Nam. Cụ Tư Rô có ông cháu rể là nhà văn Nguyễn Viện mà giới văn nghệ sĩ hai miền hầu như đều biết tên. Bà Thụy Vân vợ cụ Viện lại ở vai vế là cháu ông chú Tư Rô của tôi, tôi mới gặp mặt nhận họ hàng được hai năm nay bởi một sự tình cờ hỏi mua sách của cụ Nguyễn Viện.
Sách cụ Viện khó mua, phải lần theo Google tôi mới liên lạc trực tiếp với tác giả. Thế là nhận ra họ hàng và được tặng khá nhiều sách của cụ. Ông chú Tư Rô tôi có phước được rể sang trọng. Suy diễn nhanh của tôi là bà cô dâu vợ ông chú tôi chắc là một phụ nữ công giáo rất đẹp, nên ông đã “bỏ cả giang san theo người đẹp” vào Nam.
Người bề trên trong họ sinh sau nhạc phụ của cụ Viện là bà cô Diếc, bà thuộc lớp phụ nữ tân thời, để răng trắng, tóc phi dê, đi xe đạp, mê văn chương. Theo các bề trên kể lại rằng thưở đó chàng thanh niên Ngô Tất Tố phải lòng bà cô Diếc tôi.
Khi cụ Ngô thấy người đẹp trong lòng mình mê tiểu thuyết “Số đỏ” của Vũ Trọng Phụng, lòng tưng tức, ganh ghét đố kỵ trào dâng. Nhưng vì là người có giáo dục tốt, nên cụ Ngô Tất Tô nói với bà cô tôi: “Vũ Trọng Phụng chỉ viết được về thành thị thôi, còn viết về nông thôn phải là anh. Anh sẽ viết ngay một cuốn về nông thôn cho em xem”.
Sau tấm chân tình nổi sóng ghen và ganh đó, cụ Ngô Tất Tố về quê ở lỳ mấy tháng cho ra đời cuốn “Tắt đèn” lừng danh. Không biết được có phải vì tự ái về đề tài văn học, mà cùng năm đó (1936) cụ Phụng viết những truyện về nông thôn như “Giông tố”, “Vỡ đê” nổi tiếng tới mức làm cho cụ Ngô Tất Tố suýt "tắt đèn, xong đời chị Dậu" luôn.
Chuyện trong họ thôi, nhưng cho thấy văn nhân xưa được giáo dục có công phu hàm dưỡng kiềm chế được những bản năng hoang dã. Đố kỵ ganh ghét chỉ xảy ra ở chất lượng tác phẩm. Không bao giờ có phẩm cách đố kỵ đến căm thù, dày công viết bôi nhọ sỉ nhục bạn văn.
Sự đố kỵ của văn nhân có giáo dục sẽ đua nhau đẩy cao chất lượng tác phẩm có giá trị văn học, làm người đời được hưởng thành quả, không bao giờ viết hại người bằng tâm căm phẫn hoang dã.
