Có nên ồ ạt việc trồng sắn SX cồn sinh học?

Theo Bộ Công thương, với tổng diện tích sắn vào khoảng 510.000 ha, năm ngoái tổng sản lượng sắn cả nước đạt khoảng 8,1 - 8,6 triệu tấn, cao hơn năm 2008 khoảng 0,2-0,4 triệu tấn. Năng suất những năm vừa qua cũng tăng, mặc dù  không nhiều, từ 15,35 tấn/ha năm 2005 (trung bình của thế giới là 12,16 tấn/ha) lên 15,7 tấn/ha năm 2008 nhưng vẫn thấp so với Ấn Độ (31,43 tấn/ha), Thái Lan (21,09 tấn/ha).

Nếu trừ đi 22,4% sản lượng vào chế biến TĂCN; 16,8% cho chế biến thủ công và 12,2% dùng ăn tươi, thì còn khoảng 48,6% (tương đương trên 4 triệu tấn sắn) phục vụ xuất khẩu. Cộng thêm lượng sắn tồn kho khá lớn từ năm 2008 chuyển sang, năm 2009 nước ta có thể XK tới 4,5-5 triệu tấn sắn.

Với kim ngạch XK sắn năm 2009 đạt tới 800 triệu USD, Bộ Công thương đã không ngần ngại đưa cây sắn vào nhóm những mặt hàng XK chủ lực. Sự tăng trưởng mạnh mẽ trong XK sắn vừa mừng, vừa lo. Mừng vì từ mặt hàng ít được chú ý, sắn đang là một trong những mặt hàng được các DN nước ngoài tìm mua nhiều nhất trên các trang thương mại điện tử, nhiều hơn gạo. Trong suy thoái của nền kinh tế cây sắn vẫn duy trì được sự tăng trưởng đáng kể, đem lại một khoản ngoại tệ không nhỏ...Lo vì, nguy cơ sẽ tái diễn tình trạng phát triển ồ ạt diện tích trồng sắn trong cả nước. Mà là trồng sắn không thâm canh, không bón phân, không tưới nước, từ đó dễ dàng dẫn đến bạc màu đất đai và sau này rất khó phục hồi.

Có thể nói sắn là một loại cây trồng mà ngành nông nghiệp chưa một lần khuyến khích phát triển, nhưng diện tích sắn mấy năm nay tăng đến mức báo động. Năm 2005, diện tích trồng sắn của cả nước ở mức 270.000ha, đến năm 2008 đã tăng vọt lên gần gấp 2 lần - 510.000ha. Tính ra, vượt tới 135.000ha so với quy hoạch phát triển cây sắn đến năm 2010. Diện tích sắn tăng nhiều nhất thuộc khu vực Tây Nguyên. Trong đó, tăng nhiều nhất là tỉnh Gia Lai với 16.000 ha, Đăklăk gần 6.000ha, Kon Tum trên 5.000ha...Thực chất, đây là sự tăng trưởng đáng sợ hãi.

Việc mở rộng diện tích sắn một cách ồ ạt có lợi trước mắt nhưng hại về lâu dài. Vì sắn là cây trồng nếu không thâm canh thì cực kỳ phá đất, chỉ sau 2 - 3 vụ trồng sắn, đất sẽ trở nên vô dụng, nghèo kiệt, bạc màu. Điều đặc biệt nguy hại, sắn mọc tới đâu thì rừng bị tàn phá tới đó. Tuy vậy, theo nhận định của nhiều người, thời gian tới diện tích sắn tại khu vực này (và có lẽ cả nước) còn phát triển nóng.

Trong giai đoạn hiện nay, nói tới chuyện giảm diện tích sắn là điều không khả thi. Đi đôi với ồ ạt mở rộng diện tích, các NM chế biến sắn mọc lên nhanh hơn thời kỳ phát triển các NM đường. Năm 2007, cả nước có khoảng 41 NM chế biến tinh bột sắn quy mô công nghiệp, đến nay con số này là trên 60 NM với tổng công suất sử dụng trên 2,5 triệu tấn củ sắn tươi/năm. Ngoài ra, còn hàng ngàn cơ sở chế biến thủ công.

Hiện tại ở nước ta đã có nhiều dự án đã bắt tay vào xây dựng các NM cồn sinh học với những khoản tiền khổng lồ. Được biết ở châu Âu, tỉ lệ cồn (ethanol) trong xăng là 5,75%; ở Mỹ thông dụng là 10%; các nước khác 5 – 10%. Nên nhớ rằng sắn là nguyên liệu giàu tinh bột, nguồn nguyên liệu chủ yếu cho công nghệ sinh học, nhất là các công nghiệp dược phẩm mới (có giá trị cao hơn rất nhiều so với cồn sinh học). Vì vậy việc đầu tư quá lớn cho quá nhiều NM cồn sinh học là chuyện cần cân nhắc kỹ lưỡng trước khi quyết định đầu tư. Chúng ta nên biết rằng để cho ra 1000 lít hỗn hợp lên men ra cồn, sẽ cần đến 150kg bột sắn. Để sản xuất 1kg bột sắn, cần 3.5kg sắn tươi. Với 1.000 lít hỗn hợp lên men cần tới 525kg sắn tươi nhưng cồn thành phẩm cho ra tối đa chỉ khoảng 60 lít, còn lại chỉ khoảng 40-50 lít mà thôi.

Xu thế hiện đại để SX cồn sinh học phải đi từ nguyên liệu là chất xơ (cellulose) hay các thực vật đại dương. Đây là câu chuyện cần cân nhắc lại rất kỹ vì nếu không cẩn thận thì nhiều vạn ha đất đai sẽ bị bạc mầu hết sau khi trồng sắn theo phương pháp quảng canh truyền thống.