Vượt tiềm năng
Vào mỗi chiều thứ bảy, rất nhiều trẻ em Uruguay lại tụ tập ở những sân bóng mini để dự những trận bóng đá dưới sự cổ vũ của gia đình và bạn bè. Chính phủ quốc gia Nam Mỹ này thậm chí còn biến những trận đấu cấp làng xã thành chuyên nghiệp khi áp dụng mô hình vòng loại, rồi thi đấu toàn quốc để lập nên những Baby Football – một dạng đội tuyển U11 hoặc U13 đại diện cho quốc gia đi thi đấu quốc tế.
Từ những trận bóng như thế, Uruguay đã phát hiện ra những ngôi sao như Luis Suarez, Edinson Cavani… giúp họ có một vị trí vững chắc trên bản đồ bóng đá thế giới.
Dân số Uruguay chỉ khoảng gần 4 triệu người, theo điều tra năm 2016. GDP nước này năm 2019 chỉ rơi vào khoảng 85 tỷ USD, nghĩa là quy mô của cả nước Uruguay chưa chắc bằng một tỉnh của Trung Quốc.Tuy nhiên, thành tích của họ một trời một vực so với đất nước đông dân nhất thế giới.
Ngay cả khi Chủ tịch Tập Cận Bình dốc hàng chục tỷ USD và yêu cầu xây dựng hàng chục nghìn học viện bóng đá khắp đất nước, chất lượng đội tuyển nước này vẫn giậm chân tại chỗ, thậm chí có dấu hiệu tụt lùi.
 |
| Chile hiện là ĐKVĐ của Copa America. |
Giống như nhiều môn thể thao khác, bóng đá có nhiều điều kiện phát triển nếu được đặt trong một quốc gia giàu có. Nhưng điều ấy không đúng trong trường hợp của Trung Quốc và các nước Ả-rập. Để giải thích vấn đề này, chuyên gia kinh tế Stefan Szymanski của Đại học Michigan, Mỹ đã xây dựng một mô hình để đánh giá tiềm năng phát triển bóng đá của một quốc gia và công bố trên tạp chí Economist.
Theo đó, những biến số được sử dụng sẽ là dân số, sự phát triển kinh tế, mức độ quan tâm của người dân với bóng đá, và tương quan giữa môn thể thao vua và các môn khác.
Dựa trên kết quả lấy mẫu ngẫu nhiên, Szymanski chỉ ra rằng hầu hết các nước Nam Mỹ, trong đó có Uruguay đang phát triển bóng đá cao hơn mức tiềm năng. Trong nhóm những nước vượt kỳ vọng còn có Tây Ban Nha, Bồ Đào Nha, và… Trung Quốc. Nghiên cứu này lý giải vì sao Trung Quốc, dù đổ nhiều tiền, vẫn không thể vực dậy nền bóng đá bởi họ vốn dĩ đang có thành quả tốt hơn kỳ vọng.
“Muốn phát triển bóng đá ở những nước đang cao hơn mức tiềm năng, phải thay đổi giá trị cốt lõi”, Szymanski nhấn mạnh. Trái ngược với nhóm nước này, khu vực Tây Á có nền bóng đá dưới mức tiềm năng.
Hy vọng hơn World Cup
Tiềm năng dồi dào của bóng đá Nam Mỹ, theo Szymanski, được thể hiện rõ nét qua giải đấu số một khu vực này – Copa America.
Ra đời vào năm 1916, trước cả World Cup và vòng chung kết Euro, có thể coi Copa America là giải đấu quốc tế lâu đời và uy tín bậc nhất còn tồn tại đến ngày nay. “Tôn giáo là phương tiện để gắn kết những cộng đồng lớn với nhau. Ở Nam Mỹ, tôn giáo ấy mang tên bóng đá”, tạp chí Economist bình luận.
Với mong muốn sơ khai là giao lưu văn hóa và thúc đẩy hợp tác, Copa America, dù có nhiều luật lệ và cách tổ chức khác thường, dần trở thành nơi thi tài số một của những quốc gia Nam Mỹ.
Vào giai đoạn World Cup mới được tổ chức ở thập niên 1930, hai cường quốc là Brazil và Argentina thậm chí không coi trọng giải vô địch bóng đá thế giới bằng Copa. Họ từ chối tham dự để… đòi ngôi đầu Nam Mỹ với Uruguay. Những đứa trẻ Nam Mỹ đến với bóng đá tự nhiên và đơn giản như cách chúng tập đi, hay sau này là cắp sách tới trường.
 |
| Copa America năm nay sẽ khởi tranh từ ngày 14/6, tại Brazil. |
Không có nhiều khu vực so sánh được tình yêu bóng đá với Nam Mỹ. Theo nghiên cứu của Szymanski, chỉ có khu vực châu Phi và một số quốc gia châu Á mới sánh được.
Tuy nhiên, vấn đề của các vùng đất này là họ không có sự phát triển đồng nhất, tạo tâm lý ganh đua để phát triển. Ngược lại, Nam Mỹ, với vỏn vẹn 10 nước, tương tự khu vực Đông Nam Á, luôn so kè nhau qua từng giải đấu. Với người dân Nam Mỹ, họ có thể đương đầu với bệnh tật, nghèo đói, nhưng không thể một ngày sống thiếu trái bóng tròn.
Đã có nhiều quốc gia phát triển như Trung Quốc hay Mỹ cố gắng nuôi dưỡng tình yêu bóng đá cho trẻ em, bằng cách xã hội hóa môn thể thao vua, hoặc đưa bóng đá thành chương trình giảng dạy chính thức từ bậc tiểu học. Tuy nhiên, kiểu giáo dục gượng ép ấy không phát huy hiệu quả khi bóng đá “cần tố chất sáng tạo” và “làm chủ” (lời chuyên gia Szymanski). Những cường quốc kinh tế chỉ có tạo ra những siêu VĐV ở các cuộc thi cá nhân như bơi lội, điền kinh, hoặc thể dục dụng cụ. Ngược lại, bóng đá cần cả một môi trường rộng lớn, và cần bám rễ sâu vào cộng đồng.
Đó là những giá trị mà Copa America luôn có, dù giải đấu này đang bị những giá trị kinh tế làm chao đảo, thậm chí phải sang Mỹ tổ chức nhân dịp 100 năm.
