Ý Tý (huyện Bát Xát - Lào Cai) được mệnh danh là “vùng đất sương mù”, nằm trên độ cao hơn 2.000m so với mặt biển. Nhiệt độ trung bình hằng năm khoảng 14 – 15oC, nóng nhất về mùa hè cũng chỉ 24 – 26oC. Đặc biệt mùa đông rất lạnh, nhiều khi xuống dưới 0 độ. Khi Sa Pa có mưa tuyết thì Ý Tý cũng “trắng trời, trắng đất” tuyết phủ.
Phụ nữ Hà Nhì thồ củi từ rừng về
Người Hà Nhì (còn gọi là U Ní) chiếm 60% dân số xã Ý Tý với trên 4.000 nhân khẩu.
Để chống lại cái rét khắc nghiệt của mùa đông, người Hà Nhì ở Y Tý phải làm những ngôi nhà bằng đất hình nấm, nom như Kim Tự Tháp, trình tường đất dầy 40 – 50 cm, lợp gỗ hoặc lợp cỏ. Bây giờ gỗ đã cạn, do nhà nước hỗ trợ tấm lợp nên họ lợp bằng fibrô xi măng.
Người Hà Nhì đặc biệt quan tâm đến củi. Họ tích trữ củi như tích trữ lương thực, củi giúp họ chống chọi được với mùa đông giá lạnh nơi này. Mùa đông tới, người ta phải đốt lửa suốt ngày đêm để giữ hơi ấm cho ngôi nhà.
Trước mỗi ngôi nhà, củi xếp thành từng đống cao chất ngất. Nhà nào không có đống củi to thì cũng có củi dựng rải rác ở xung quanh tường. Những ngôi nhà ở đây đều xây dựng giống nhau, bên trong có gian để ngủ, có chỗ đun bếp, chỗ nuôi gà, nuôi lợn ở ngăn bên phải từ ngoài nhìn vào.
Củi chủ yếu do người phụ nữ lấy, trước cửa nhà nào đống củi càng lớn thì chứng tỏ những người phụ nữ của gia đình đó chịu khó.
Ý Tý, vùng đất quanh năm sương mù, mây phủ
Những ngôi nhà hình nấm của người Hà Nhì
Củi chất cao trước mỗi ngôi nhà
Trẻ em Hà Nhì vô tư trước đống củi to
Củi xếp từ ngõ vào sân
Củi lấn cả vào cửa nhà
“Xiên xiên dáng núi”, xăm xăm bước
Củi về đến nhà
