Năm 2009, UBND tỉnh Nghệ An có Quyết định phê duyệt hơn 6.000 ha đất giao cho Cty Cổ phần đầu tư và phát triển cao su Nghệ An thực hiện dự án trồng cao su trọng điểm ở huyện miền núi Anh Sơn. Thành công hay không còn phải đợi, nhưng trước mắt, sau 3 năm thực hiện, dự án này đã đẩy hàng trăm hộ dân nhận đất trồng rừng lâu dài ở đây theo Nghị định 135 của Chính phủ vào những thảm kịch.
Khi thu hồi đất trồng cao su, UBND tỉnh Nghệ An và Cty Cổ phần đầu tư và phát triển cao su thống nhất mức giá 3,2 triệu đồng một ha. Mức giá khiến rất nhiều hộ dân kiên quyết không chịu bàn giao đất.
Một mét đất không mua nổi cái bánh xèo
Những hộ dân chưa chịu bàn giao đất phục vụ dự án trồng cao su ở Anh Sơn, cơ bản đều là cán bộ, công nhân của Cty Lâm nghiệp Anh Sơn. Có người bảo việc làm của họ là bẻ tăm chống trời, có người bảo họ cực đoan, đi ngược chính sách của tỉnh, nhưng hơn ai hết, họ tin rằng mình đang hành động đúng. Để đánh giá về việc làm này của họ, chúng tôi xin dẫn lời một cán bộ huyện Anh Sơn: Giá đền bù như thế quá rẻ mạt!
Trong đơn thư cầu cứu đến các cơ quan ban ngành chức năng, 61 hộ dân chưa chịu bàn giao đất trình bày rõ những lý do mà mình bất đắc dĩ phải trở thành những người "chống đối". Cuối những lá đơn đều có một câu hỏi mà nếu có ai đó trả lời được thì họ sẽ sẵn sàng giao đất ngay: UBND tỉnh Nghệ An và Cty cao su căn cứ vào đâu để định giá một mét vuông đất của người dân chỉ có 320 đồng?
61 hộ dân này nằm trong số 110 hộ dân bị thu hồi đất, số đã chấp hành nhận tiền giao đất, theo họ, không phải vì thấy thỏa đáng mà là do mang "mác cán bộ, đảng viên" và một số được chuyển sang công ty cao su nên mới thuận.
Dự án cao su ở Anh Sơn khiến người dân mất niềm tin
Năm 2008, hai vợ chồng ông Đặng Đình Bắc (58 tuổi) và bà Trần Thị Hân ở xóm 4, xã Phúc Sơn được Cty Lâm nghiệp Anh Sơn giao khoán 15,6 ha để trồng rừng theo Nghị định 135 của Chính phủ. Hồ sơ giao khoán ghi thời hạn đến tận năm 2043 nên những người dân như ông bà mừng lắm. Bao nhiêu năm bảo vệ rừng, bây giờ mới có đất để sản xuất, có thể sống ổn định ở nơi mà họ đã bám trụ gần 3 đời người. 30 năm làm công nhân của công ty lâm nghiệp, tiền lương cả hai ông bà chỉ vừa đủ trang trải cuộc sống gia đình và nuôi hai đứa con. Nhận được đất phấn khởi thật, nhưng lại lo vì không có vốn đầu tư thì đất sẽ bị công ty thu lại cấp cho người khác. Vay mượn đủ đường, mượn cả sổ đỏ của anh em, gia đình ông Bắc thế chấp ngân hàng được 60 triệu đồng. Tất tần tật dồn hết vào rừng nhưng cũng chỉ mới phủ xanh được 6,1 ha keo lai và bồ đề.
Mỗi ha rừng trồng lên là 40 triệu đồng của gia đình được gửi gắm chờ ngày thu thành quả. Khó khăn, gian khổ, nhưng ông Bắc cũng như bao hộ dân nhận khoán khác đều tin rừng chẳng phụ sức người. Bởi dù gì thì đất lâm nghiệp ở đây cũng được đánh giá là tốt nhất ở miền tây xứ Nghệ. Vậy mà niềm tin đó chỉ ở với những người dân như ông bà có một năm. Khi những cây keo, cây bồ đề tốn bao mồ hôi công sức gia đình tròn một tuổi thì đùng một cái UBND tỉnh Nghệ An có quyết định thu hồi đất để phục vụ dự án trồng cao su. "Hai tiếng sét liên tiếp chú à. Tiếng sét đầu tiên khi nghe tin đất rừng của mình bị mất. Tiếng sét tiếp theo là mức giá đền bù được công bố chỉ có 320 đồng một mét vuông". Ông Bắc kêu than.
Với mức giá ấy, 15,6 ha của gia đình ông Bắc được đền bù gần 50 triệu. Nhỉnh hơn một chút so với số tiền để đầu tư trồng một ha rừng. Gắn bó với rừng cả đời người nên khi bắt tay nhận khoán trồng rừng, người dân đều đã có những tính toán rõ ràng. Theo đó, một ha nếu trồng keo lai sẽ có mật độ từ 2.000-2.500 cây. Một chu kỳ keo lai khoảng 6 năm người dân có thể thu hoạch. Hết chu kỳ, mỗi cây keo đạt trọng lượng 1,5 tạ. Giá thị trường bây giờ, 1 tấn một triệu đồng, bán tại gốc. Mỗi ha thu về 300 triệu đồng. Với công lao bám rừng bao nhiêu năm, đó có thể xem là phần thưởng. Vậy mà phần thưởng ấy bị cướp mất, giấc mộng làm giàu tan tành vì dự án cao su.
Cty cao su "nằm ngửa nhổ nước bọt"
Đó là cách nói của những người dân về dự án trồng cao su mà họ đã ngán lên tận cổ rồi.
Ngán ở chỗ, khi xây dựng đề án xin UBND tỉnh Nghệ An giao đất, Cty cao su đã mạnh miệng tuyên bố rằng sẽ phủ xanh khoảng 4.666 ha, tức vào khoảng 80% diện tích đất được giao. Vậy mà mới đây, khi người dân không chịu bàn giao đất, đòi hỏi áp giá đền bù cây trồng trên đất theo quyết định của tỉnh thì Cty cao su lại quay ngoắt 180 độ để nhìn nhận lại: Chỉ có thể trồng cao su khoảng 40-45% diện tích đất được giao.
Những người dân giữ đất rừng ở Anh Sơn
Sau 3 năm triển khai, dự án trồng cao su ở Anh Sơn mới chỉ tiến hành trồng được khoảng 450 ha. Những người dân chưa chịu giao đất càng có lý do để nghi ngờ khả năng của công ty khi thực hiện dự án này bởi họ từng nghe đại diện công ty tuyên bố kế hoạch sẽ trồng 1.000 ha trong năm 2010. Chuyện về giá đền bù lại càng nhập nhằng. Chưa hết tá hỏa với mức giá đền bù đất quá rẻ mạt, những người trồng rừng ở Anh Sơn chỉ còn trông chờ vào số tiền Cty Cổ phần đầu tư và phát triển cao su Nghệ An sẽ đền bù cây trên đất. Nhưng Cty này triển khai thống kê cây trồng theo kiểu mà ông Bắc nói rằng "khi họ bắt đầu làm thì gà chúng tôi đang ấp, giờ trứng nở thành con, gà sắp thịt rồi mà vẫn chưa thấy xong".
Theo Quyết định số 16/2011 của UBND tỉnh Nghệ An về việc ban hành bảng đơn giá bồi thường cây trồng, hoa màu trên địa bàn tỉnh thì cây trồng lâu năm trên đất lâm nghiệp sẽ được đền bù theo chu kỳ tăng trưởng bằng cách đo cấp kính. Mỗi cây khi áp giá đền bù phải được đo cấp kính cách mặt đất 0,3cm. Với quy định này, người trồng rừng ở Anh Sơn có thể hài lòng. Bởi cây nhỏ nhất cũng có thể được đền 3.000 đồng, còn cây lớn có thể lên đến 200 ngàn đồng.
Vậy nhưng, không chỉ phớt lờ quyết định của tỉnh, Cty cao su còn vạch ra những bất cập trong công văn chỉ đạo của UBND tỉnh Nghệ An. Phía Cty cao su cho rằng việc quy định cách đo đường kính cây trồng cách mặt đất 0,3 cm đối với cây keo nguyên liệu là không hợp lý bởi cây keo của các hộ nhận khoán đều đã có đường kính trên 10-20cm. Điều này "trở mặt" hoàn toàn so với cam kết của Cty khi triển khai đầu tư dự án: Công tác áp giá đền bù sẽ tuân theo quyết định của UBND tỉnh Nghệ An. Cty cao su cũng tỏ ý "dọa" UBND tỉnh Nghệ An khi có văn bản kiến nghị: Đây là dự án trọng điểm, có quy mô thu hồi đất lên đến hàng ngàn ha, nếu theo quy định của UBND tỉnh thì mức giá bồi thường, GPMB sẽ rất lớn, nếu thực hiện sẽ không có hiệu quả về kinh tế. "Xét cho cùng, trồng cao su là làm kinh tế. Nếu thấy không hiệu quả thì đừng có làm, người dân sẽ vô cùng phấn khởi nếu được tiếp tục sử dụng đất để trồng rừng". Ông Nguyễn Văn Phúc, một trong những hộ dân còn giữ đất nói. (Còn nữa)
+ Sau khi dự án trồng cao su được triển khai, năm 2010 Sở NN-PTNT ra quyết định cấm các hộ dân tác động vào rừng dưới mọi hình thức để phục vụ công tác kiểm đếm. Rừng trồng đang thuộc quản lý của người dân rất xanh tốt bỗng nhiên trở thành rừng vô chủ: "Lâm tặc ngang nhiên vào chặt phá, chúng tôi ra cản thì bị chúng dọa nạt rằng: Rừng có phải của các ông nữa đâu. Nhìn thấy công sức mình bị người ta tàn phá mà đau xót quá". Ông Phúc phàn nàn. + Liên quan đến khiếu nại của các hộ dân còn giữ đất, ngày 10/4/2012 Phó Chủ tịch UBND tỉnh Nghệ An, ông Đinh Viết Hồng có ý kiến chỉ đạo UBND huyện Anh Sơn và Thanh Chương kiểm tra xem xét và trả lời người dân trước ngày 25/4/2012. Tuy nhiên đến thời điểm này, những người dân đi kiện vẫn chưa nhận được bất cứ thông tin nào. Họ đọc luật, nghị định kỹ đến mức có thể nói rằng: Nếu theo Nghị định 69 quy định thì Cty Cổ phần cao su Nghệ An là một pháp nhân hoạt động theo Luật doanh nghiệp, không phải là DN nhà nước nên việc thực hiện dự án phải tuân theo quy định của pháp luật: Thỏa thuận với đối tượng bị thu hồi đất.
