Dây kim cang là loại cây thấy mọc hoang tại các tỉnh như Quảng Ninh, Nam Định, Hà Nam, Ninh Bình… thường gặp ở ven đường, bờ bụi, trên các đồi trọc, còn tên gọi là Khúc khắc, Thổ phục linh, củ Cun, Kim cang mỡ, cây nâu, Khau đâu (Tày), D rạng lò (Châu mạ), Tơ pớt (K ho), Lái (K dong) và Mọt hoi đòi (Dao)… Có nhiều loại Kim cang như loại Kim cang có tên khoa học là Heterosmilax Erythrantha Baill thuộc họ Kim cang Smilacaceae.
Là loại cây dây leo dài 4 – 5m, thân nhẵn già hóa gỗ, không gai. Lá hình trứng, gốc hơi hình tim, đôi khi gần tròn, mọc so le có 6 gân gốc, cuống dài, mang tua cuốn. Cụm hoa hình tán đơn mọc ở kẽ lá có cuống dài. Hoa màu hồng hoặc điểm chấm đỏ gồm hoa đực và cái riêng biệt. Hoa đực có bao với 3 răng tù, 3 nhị, chỉ nhị ngắn. Hoa cái có bầu hình trứng với vòi ngắn mang 3 đầu nhụy rẽ ra. Quả mọng hình cầu hoặc có 4 góc, đường kính 8 – 10mm, chín có màu đen, hạt hình trứng có từ 2 – 4 hạt màu nâu. Mùa ra hoa từ tháng 5 – 6; quả vào tháng 8 – 12 hằng năm.
Bộ phận dùng làm thuốc là rễ củ (Rhizoma Heterosmilacis), củ nạc, vỏ nâu được thu hái quanh năm, vào mùa hè, tốt nhất vào mùa thu, phơi hay sấy khô.
Người ta đã phân tích thành phần trong Kim cang thấy chứa chất nhựa, tannin và saponin, b-sitosterol, stigmasterol… có công dụng chống viêm, chống dị ứng, chữa cảm cúm, ho gà, thấp khớp, đau lưng, đau xương, đau khớp, mụn nhọt, tràng nhạc, lở ngứa, giang mai, ngộ độc thủy ngân… Liều dùng trung bình cho các dạng thuốc sắc, cao nước, bột, viên từ 15 – 30g/ngày hay 15 – 60g trong ngày.
Tuy nhiên thời gian uống thuốc không uống trà vì sẽ gây rụng tóc.
Để tham khảo và áp dụng dưới đây xin giới thiệu những phương thuốc trị bệnh từ Kim cang.
* Chống viêm, chữa dị ứng: Kim cang 15 – 30g, sắc uống ngày 1 thang, chia 2 – 3 lần trong ngày. (Cũng có thể phối hợp cùng với các vị khác).
* Chữa chứng trĩ: Lấy lá tươi giã nát, sao nóng đắp rịt vào nơi trĩ đã rửa sạch.
* Hỗ trợ trị chàm, phong chẩn, đơn độc: Kim cang 40 – 80g, sắc uống ngày 1 thang, chia 3 lần. Phối hợp với các thuốc khác.
* Trị Leptospira: Kim cang (Thổ phục linh) 60g, Cam thảo 9g, sắc uống ngày 1 thang, chia 3 lần.
* Trị vẩy nến (psoriasis): Dùng Kim cang (thổ phục linh) 40 – 80g, Hạ khô thảo (cây cải trời) 80 – 120g, sắc với 500ml nước còn 300ml, chia 3 – 4 lần uông/ngày. Phối hợp với thuốc bôi như mỡ salisilic 5%, acide crisophanic 5%, dầu cadơ 10%, mỡ Sabouraud (Viện Quân y 108 năm 1961).
