Trong 2 năm qua tại ĐBSCL các DN lương thực đã triển khai đầu tư xây dựng hệ thống NM chế biến, kho dự trữ lúa gạo nhằm tránh rủi ro khi thị trường XK gạo không thuận lợi.
Ngày 9/1, tại xã An Phú Tân, huyện Cầu Kè, tỉnh Trà Vinh, Cty Lương thực Trà Vinh thuộc TCty Lương thực miền Nam (Vinafood 2) đã rót 62 tỷ đồng xây dựng hệ thống kho trữ lúa gạo khép kín và lắp đặt các thiết bị đồng bộ hiện đại cho hệ thống NM xay xát, lau bóng, máy tách màu, đóng bao, nhà kho với công suất 70.000 tấn/năm. Dự kiến đến cuối quí II/2010 hệ thống kho An Phú Tân hoàn thành. Theo khảo sát trước khi đầu tư, sản lượng lúa ở Trà Vinh hiện có khoảng 1 triệu tấn/năm, trong đó có khoảng 400.000 tấn lúa hàng hoá, trong khi hệ thống kho trữ lúa gạo của tỉnh chỉ đáp ứng được 25.000 tấn/vụ.
Trước đó, vào tháng 4/2009 Cty Du lịch thương mại Kiên Giang cũng đã đầu tư 55 tỉ đồng xây dựng kho Tân Hiệp với khả năng dự trữ lúa gạo 40.000 tấn. Riêng tại TP Cần Thơ với vị trí đặt chợ lúa gạo Thốt Nốt thuận lợi trên bến dưới thuyền và nằm ngay nơi tiếp giáp với nguồn cung lúa gạo từ 3 tỉnh lúa trọng điểm của ĐBSCL là An Giang, Kiên Giang và Đồng Tháp đưa về. Cùng lúc lúa từ miệt Hậu Giang, Sóc Trăng cung cấp lên. Do đó từ đầu năm 2009 khi TP Cần Thơ chuyển giao mặt bằng, Vinafood 2 đã tiếp nhận và đầu tư khoảng 600 tỉ đồng xây dựng chợ đầu mối chuyên doanh lúa gạo Thốt Nốt có khả năng chứa 200.000 tấn. Đây là chợ đầu mối góp phần giải quyết đầu ra cho lúa gạo trong vùng ĐBSCL. Dự kiến trong năm 2010 chợ lúa gạo Thốt Nốt sẽ đưa vào hoạt động.
Theo chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ, trong 2 năm 2009- 2010 Vinafood 2 cùng các DN khác trong vùng ĐBSCL sẽ tiến hành xây dựng thêm kho trữ lúa gạo với công suất khoảng 2 triệu tấn giúp nông dân có thể gửi lúa vào kho nếu không tiêu thụ được mà không tốn tiền lưu kho. Và thực tế hiện thời hệ thống kho lúa gạo của Vinafood 2 tại ĐBSCL mới có khả năng trữ 856.000 tấn. Trong khi sản lượng thu mua và chế biến hàng năm khoảng 6 triệu tấn lúa. Kế hoạch của Vinafood 2 đến 2011 sẽ đầu tư hoàn chỉnh hệ thống kho lúa gạo có sức chứa 1,5 triệu tấn tại ĐBSCL với số vốn đầu tư khoảng 2.300 tỉ đồng. Như vậy từ nay đến năm 2011 Vinafood 2 phải xây dựng thêm kho trữ thêm khoảng 650.000 tấn nữa.
+ Theo đề án xây dựng hệ thống kho dự trữ lúa gạo tại ĐBSCL của Bộ NN- PTNT triển khai vào tháng 11/2009 thì hai năm 2009-2010 sẽ đầu tư hệ thống kho trữ với sức chứa 4 triệu tấn, vốn đầu tư 7.620 tỉ đồng. + Các DN tham gia đầu tư được ưu đãi vay vốn lãi suất 6,5%/năm và vay mức ưu đãi 0% để mua các loại máy móc hiện đại NK. Đối với chính sách đất đai, DN xây dựng kho trữ lúa gạo được miễn tiền thuê đất trong vòng 5 năm kể từ khi dự án bắt đầu đi vào hoạt động. + Nhà nước hỗ trợ 20% kinh phí giải phóng mặt bằng, 30% kinh phí để hoàn thiện kết cấu hạ tầng kỹ thuật ngoài hàng rào khu vực xây dựng kho chứa. Với chính sách tín dụng, các DN đầu tư được miễn thuế thu nhập DN trong 3 năm đầu đi vào hoạt động và giảm 50% trong 2 năm tiếp theo.
Nước ta là một trong những cường quốc XK gạo dẫn đầu trên thế giới. Thế nhưng nhìn từ vựa lúa ĐBSCL, nơi SX lượng lúa gạo hàng hóa chiếm 90% sản lượng gạo XK cả nước, một số chuyên gia kinh tế cho rằng lúa gạo VN vẫn còn điểm yếu trong khâu tồn trữ và bảo quản sau thu hoạch nên khó chủ động trong chiến lược kinh doanh XK. Còn nông dân là những người trực tiếp làm ra hạt lúa thì lợi nhuận có được cũng rất bấp bênh. Cụ thể theo sản lượng lúa nước ta hàng năm hơn 38 triệu tấn, trong đó 4- 5 triệu tấn gạo cho XK. Thế nhưng thực tại hệ thống kho trữ lúa gạo hiện có chỉ chứa chừng 2 triệu tấn. Bên cạnh đó, về công nghệ bảo quản cũng chưa tốt nên khâu tổn thất sau thu hoạch chiếm tới 11-12%, trong đó riêng khâu phơi sấy tồn trữ chiếm 4-5%.
Tuy nhiên, xung quanh bài toán tồn trữ vừa nêu cũng có ý kiến cho rằng, nếu đầu tư theo con số tính toán cơ học như trên mà không tính kĩ qui hoạch có thể xảy ra tình trạng dư thừa kho bãi. Để có thể xây dựng hệ thống kho dự trữ chứa được 3 triệu tấn gạo cần đầu tư hơn 4.000 tỉ đồng. Giả sử nếu bảo quản được chờ giá tốt, lợi nhuận tăng thêm trong một năm khoảng 200đ/kg thì lợi nhuận thu hồi khoảng 600 tỉ đồng/năm và phải mất đến 7 năm mới hoàn được vốn đầu tư ban đầu. Song thực tế sẽ khó khả năng xảy ra việc cùng lúc dự trữ tới 3-4 tấn gạo trong năm.
Một chủ DN chuyên doanh gạo có kinh nghiệm tại Cần Thơ nhận xét: “Qua năm 2009 lúa ĐBSCL trúng mùa lớn và dù có lúc lượng lúa tạm trữ tới 1,5 triệu tấn nhưng nông dân ĐBSCL làm lúa 3 vụ trong năm, bình quân 4,5 tháng/vụ là có lúa mới thì lúa ngoài đồng ruộng cũng là “kho” trữ. Đó là chưa kể gạo XK không phải lúc nào cũng nằm kho chờ giá mà có sự đảo kho lưu thông hàng hóa trong năm. Vì vậy xây kho tạm trữ bao nhiêu mét vuông, xây ở đâu, dùng như thế nào chưa dễ có câu trả lời".
