Doanh nghiệp tố ‘thủ phạm’ gây rớt giá lúa

Trước tình hình giá lúa gạo rớt giá thời gian qua, ngày 7/8, Bộ NN-PTNT, Bộ Công thương, Ngân hàng Nhà nước Việt Nam, Hiệp hội Lương thực Việt Nam cùng các doanh nghiệp trong ngành lúa gạo và các tỉnh trọng điểm về sản xuất lúa vùng ĐBSCL đã tổ chức hội nghị trực tuyến tìm nguyên nhân và giải pháp tháo gỡ.

Tắc tứ bề

Theo báo cáo của các tỉnh ĐBSCL, thời gian qua, giá lúa đã giảm khoảng 700 đ/kg đối với lúa thường, 400-500 đ/kg đối với lúa chất lượng cao và 200 đ/kg đối với lúa thơm. Tuy nhiên trong tuần qua, giá lúa ở ĐBSCL đã nhích lên.

Theo Thứ trưởng Bộ NN-PTNT Trần Thanh Nam, qua nắm bắt ở các địa phương, việc giá lúa giảm thời gian qua chủ yếu do hoạt động thu mua lúa của các doanh nghiệp, thương lái gặp khó khăn, trở ngại do các địa phương áp dụng việc kiểm soát lưu thông, vận chuyển do dịch bệnh Covid-19.

Trong khi đó, các doanh nghiệp không đủ khả năng thực hiện “3 tại chỗ” để duy trì lực lượng lao động phục vụ công tác thu mua, chế biến.

Hoạt động của các cơ sở sấy lúa, nhà máy xay, ghe…. không hoạt động được do phải có test nhanh Covid-19. Tình hình bốc xếp, vận chuyển, lưu thông hàng hóa bị ách tắc, làm đứt gãy chuỗi cung ứng lúa hàng hóa từ ngoài đồng đến nhà máy, đến giao ra cảng và lên tàu cho khách hàng.

Việc giao hàng giao ra cảng bị thiếu hoặc không có lực lượng bốc xếp giao lên tàu biển để xuất khẩu. Công nhân bốc xếp phải “3 tại chỗ” rất khó khăn trong điều kiện trên tàu.

Bên cạnh đó, các kênh phân phối nội địa cũng khó khăn giao hàng đường bộ hay ường thủy. Điều này khiến nông dân không bán được sản phẩm, nhà máy không mua được hàng. Nhà máy sản xuất xong thiếu hoặc không có ghe, salan giao lên cảng…

Trong khi đó, Tân Cảng Sài Gòn là cảng container chính nhưng đã bị ngưng nhận giao gạo xuất khẩu từ tháng 07/2021 và chưa rõ khi nào có thể tiếp tục, lượng container ứ đọng tại Cảng Cát Lái lớn do chỉ còn 50% nhân sự làm việc.

Trong khi đó, một phần doanh nghiệp đang thực hiện hợp đồng từ tồn kho, chưa mua cho hợp đồng mới nên không mặn mà hoặc khó khăn, thiếu vốn trong việc tổ chức thu mua thêm lúa gạo cho nông dân.

Bộ NN-PTNT cũng như nhiều doanh nghiệp thu mua, xuất khẩu gạo cho biết, hiện khách quốc tế vẫn có nhu cầu nhập khẩu gạo Việt Nam, nhưng các doanh nghiệp không giao hàng được. Hiện tại giá lúa gạo và các hàng nông sản khác giảm sâu, không phải do cung cầu mà là do đứt gãy nghiêm trọng chuỗi cung ứng.

Tình hình này đã và đang không chỉ gây rất nhiều khó khăn cho việc thu mua, xuất khẩu gạo vụ hè thu 2021 tại ĐBSCL, mà còn có nguy cơ kéo dài sang cả vụ thu đông năm 2021 cũng như vụ đông xuân 2021-2022 nếu như tình hình dịch bệnh Covid-19 tiếp tục kéo dài.

“Hiện nay, nông dân ĐBSCL cũng đang rất băn khoăn trong việc đưa ra quyết định kế hoạch sản xuất nữa hay không, sản xuất thế nào trong vụ thu đông 2021, và sắp tới nữa là vụ đông xuân 2021-2022. Trong khi đó, hiện giá nhiều loại vật tư đầu vào của sản xuất lúa, nhất là phân bón đã và đang tăng rất mạnh, một số phân bón giá tăng tới 78% so với đầu năm 2021. Đây là điều nông dân hết sức bức xúc”, Thứ trưởng Bộ NN-PTNT Trần Thanh Nam cho biết.

Cũng theo ông Nam, hiện nay, một trong những khó khăn nữa là lượng công nhân tại các nhà máy, doanh nghiệp chế biến lúa gạo mới chỉ đạt 30-40%, khiến việc thực hiện “3 tại chỗ” của các doanh nghiệp khó thực hiện…

"Các địa phương cần sớm tổ chức các cuộc họp trực tuyến cùng các doanh nghiệp thu mua, chế biến, xuất khẩu lúa gạo để lắng nghe những vấn đề vướng mắc phát sinh từ thực tiễn, từ đó hiến kế khẩn trương tháo gỡ”, Thứ trưởng Trần Thanh Nam đề nghị.

Phải khẩn cấp gỡ khâu lưu thông

Theo ông Trần Anh Thư, Phó Chủ tịch UBND tỉnh An Giang, hiện nay, việc thu hoạch lúa của nông dân vẫn còn gặp những trở ngại nhất định do khi ra đồng phải thực hiện test nhanh Covid-19. Thương lái khi đi thu mua ở các tỉnh có dịch bệnh Covid-19, khi ra khỏi tỉnh đó thì bắt buộc phải cách ly.  

Ông Thư cho rằng, hiện nay, các tỉnh ĐBSCL đều đã thực hiện giãn cách xã hội, vì vậy các tỉnh trong khu vực cần thống nhất cách làm là phương tiện vận chuyển (ghe, tàu, ô tô…) có gắn mã vận chuyển QR, người điều khiển phương tiện cũng như lao động trên phương tiện có kết quả test nhanh âm tính với Covid-19 thì cần thống nhất cho lưu thông bình thường. Tránh tình trạng mỗi địa phương thực hiện mỗi kiểu, có địa phương còn yêu cầu chủ phương tiện, lao động, thương lái khi đi thu mua lúa ở địa bàn có dịch về thì bắt buộc phải cách ly, rất khó khăn cho họ.

Cũng theo ông Thư, hiện nay do cảng Tân Cảng Sài Gòn đã đóng cửa, nên các tàu vận tải, trong đó có các tàu vào thu mua lúa đang đổ dồn về Cảng Cần Thơ và Cảng Vĩnh Thới (An Giang), rất ách tắc trong việc đi vào nội địa do quy trình kiểm soát dịch bệnh Covid-19. Vì vậy, phải có cơ chế tháo gỡ để các tàu vận tải vào thu mua, vận chuyển được lúa thì mới giải tỏa được tình trạng ách tắc trong tiêu thụ, vận chuyển hiện nay.

“Hiện nay, có thể có tình trạng doanh nghiệp đang có tâm lý chờ giá lúa xuống đáy mới tiến hành thu mua. Trong số các doanh nghiệp thu mua lúa lớn ở ĐBSCL, rất nhiều doanh nghiệp hiện đang rất tích cực thu mua, thậm chí mua quá năng lực của họ để giúp nông dân, thì có 2 doanh nghiệp lớn là Vinafood I và Vinafood II hiện vẫn án binh bất động, không thấy thu mua dù kho đang rỗng, không biết để làm gì”, ông Thư thắc mắc.

Thay vì hỗ trợ tiền, chúng ta có thể hỗ trợ thực tiếp gạo cho người dân từ nguồn dự trữ quốc gia, đồng thời lấy tiền hỗ trợ mua lại gạo cho nông dân, đây là hình thức đổi gạo, như vậy gạo sẽ vừa được gạo mới để dự trữ, mà sẽ tăng cầu, phá được tâm lý chờ giá hạ của các doanh nghiệp lúa gạo.

Về vấn đề này, ông Phạm Xuân Quế, Tổng giám đốc Vinafood I khẳng định: Thời gian qua, do dịch bệnh Covid-19, do các nhà máy của Vinafood I chưa đảm bảo các điều kiện để duy trì sản xuất đảm bảo “3 tại chỗ”, nên các địa phương không cho hoạt động, nhà máy thiếu công nhân nên không thể thu mua tối đa lúa cho bà con, chứ hoàn toàn không có chuyện Vinafood I không tích cực thu mua lúa cho nông dân.

Không nhất thiết mua dự trữ quốc gia

Theo ông Đỗ Hà Nam, Phó Chủ tịch Hiệp hội Lương thực Việt Nam, hiện nay, qua nắm bắt thông tin, nông dân cho biết nếu với giá lúa hiện nay, họ sẽ bỏ không làm vụ thu đông nữa, đặc biệt là ở khu vực An Giang. Các doanh nghiệp hiện nay rất lo bị đóng cửa, hiện một số địa phương ở ĐBSCL cũng đã đóng cửa hoàn toàn các nhà máy lúa gạo nên tình hình hết sức gay go.

Bên cạnh đó, do ùn ứ trong lưu thông, vận chuyển nên các doanh nghiệp lớn hiện nay khả năng xuất hàng cũng chỉ đang duy trì được khoảng 50% so với bình thường. Nguyên nhân chính vẫn là không có lao động để duy trì hoạt động. Hoạt động vận tải cả tháng nay hết sức khó khăn, hàng không thể bốc lên tàu để xuất khẩu được. Trong khi đó, giá cước vận tải đang rất cao, nhất là xuất sang thị trường Châu Phi.

Ở trong nước, trong khi các vùng sản xuất lúa giá đang hạ thấp thì các khu vực tiêu thụ, nhất là đô thị lớn giá gạo lại đang tăng cao, rất đắt, chủ yếu là do chuỗi cung ứng, lưu thông vận chuyển bị ách tắc.

Ông Nam lo ngại, nếu tình hình này kéo dài, uy tín doanh nghiệp sẽ bị mất, nguy cơ mất khách hàng. Hiện nay, 90% lúa gạo là vận chuyển xuất khẩu bằng đường thủy, trong khi việc lưu thông hết sức khó khăn do các biện pháp kiểm soát dịch bệnh của các địa phương.

“Lưu thông lúa gạo cũng như vải thiểu của Bắc Giang vậy. Trong dịch bệnh mà vải thiều lưu thông được thì lúa gạo cũng phải lưu thông được chứ! Vấn đề là chúng ta phải nghĩ cách.

Hiện nay điểm nghẽn nhất đang nằm ở chỗ lưu thông, không xuất được hàng nên tồn kho, doanh nghiệp không thể nào thu mua thêm lúa gạo được. Vì thế không nhất thiết phải mua tạm trữ quốc gia, mà chỉ cần gỡ khâu lưu thông để bán, xuất được gạo thì doanh nghiệp sẽ tự tăng cường mua gạo trở lại để đẩy giá lúa lên”, ông Đỗ Hà Nam nêu quan điểm.

Đồng quan điểm này, ông Phạm Thái Bình, Tổng Giám đốc Công ty Cổ phần Nông nghiệp công nghệ cao Trung An kiến nghị: Hiện nay, mấu chốt đang nằm ở chỗ các doanh nghiệp phải ngưng hoạt động do không có lao động, không xuất được hàng. Mà doanh nghiệp không hoạt động thì thương lái không hoạt động. Bởi tỉ lệ nông dân có liên kết với doanh nghiệp ở ĐBSCL rất ít, nông dân không bán cho thương lái thì không biết bán cho ai?

“Việc mua dự trữ quốc gia là không cần thiết, và để mua được cũng sẽ rất phức tạp, có khi chờ mua được thì giá lúa đã lại lên rồi. Vì thế, song song với việc tháo gỡ khâu lưu thông, nếu cần, ngân hàng cần cho các doanh nghiệp vay thêm vốn để họ tự mua lúa dự trữ, lấy lúa chính là tài sản thế chấp”, ông An nêu ý kiến.

Về vấn đề này, ông Đào Minh Tú, Phó Thống đốc Ngân hàng Nhà nước khẳng định: Hiện nay, vấn đề vốn không phải là nguyên nhân cốt lõi gây khó khăn cho hoạt động thu mua, xuất khẩu gạo, mà vấn đề đang nằm ở khâu ách tắc thông thương, gây tồn kho của doanh nghiệp.

Về vấn đề vốn vay, ông Tú khẳng định hiện nguồn vốn của các ngân hàng thương mại đang rất dồi dào. Nếu doanh nghiệp lúa gạo có nhu cầu, Ngân hàng Nhà nước hoàn toàn đồng tình và cam kết đảm bảo vốn vay cho doanh nghiệp thu mua lúa gạo tạm trữ theo cơ chế cho phép lấy lúa gạo thu mua chính là tài sản thế chấp.

Không thể "khoán trắng" cho ngành nông nghiệp

Không gian kinh tế lúa gạo ở ĐBSCL không phải chỉ ở từng địa phương cụ thể, mà có tính liên quan, liên kết trong toàn vùng, nhất là hệ thống thương lái, vận chuyển từ tỉnh này sang tỉnh khác.

Hiện nay, tinh thần quan điểm lãnh đạo các địa phương thì tạo điều kiện thuận lợi nhất cho việc lưu thông, vận chuyển, tiêu thụ nông sản, nhưng vấn đề rắc rối có khi lại đang nằm ở cấp xã, ở huyện. Lãnh đạo cấp trên nói thế, nhưng ở các chốt kiểm soát có khi lại không làm thế, mà họ chỉ làm theo nguyên tắc của họ thôi.

Vấn đề tiêu thụ lúa gạo, do vậy không phải cứ “khoán trắng” cho ngành nông nghiệp là được, mà còn liên quan tới bên công an, bên giao thông, bên y tế…

Hiện nay, các thương lái, doanh nghiệp đi thu mua lúa gạo đã phải đội thêm các chi phí tăng thêm do khâu phòng chống dịch bệnh, kiểm tra xét nghiệm, vì thế việc đảm bảo thông thương cho thu mua, vận chuyển, tiêu thụ, xuất khẩu đòi hỏi các bộ ngành liên quan, các địa phương phải cùng vào cuộc để tháo gỡ.

Bên cạnh đó, các doanh nghiệp cần phối hợp với CDC các địa phương để bàn phương án, thống nhất cách làm nhằm đảm bảo “3 tại chỗ” để duy trì sản xuất, đáp ứng nhu cầu người lao động…

Các doanh nghiệp cần phát huy tinh thần hỗ trợ tích cực mua lúa gạo cho nông dân, không chờ lúa hạ giá thêm nữa rồi mới mua. Đây cũng là trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp cũng như cơ hội để xây dựng hình ảnh, thương hiệu của doanh nghiệp.

Các doanh nghiệp có nhu cầu thu mua tạm trữ, có thể đề nghị Ngân hàng Nhà nước để được hỗ trợ kịp thời về nguồn vốn trên cơ chế cho thế chấp tài sản là lúa gạo thu mua.

(Bộ trưởng Bộ NN-PTNT Lê Minh Hoan)